Từ Hà Nội, xe chúng tôi đi khoảng 80km về phía Vĩnh Phúc để đến dãy núi Sáng Sơn. Dãy núi nằm giữa núi tổ Nghĩa Lĩnh, núi mẹ Tam Đảo và núi cha Ba Vì này có phong cảnh rất đẹp nên đã được quy hoạch làm khu du lịch. Thêm vào đó, ở gần chân núi có một di tích lịch sử khá độc đáo là tháp Bình Sơn và chùa Then cổ kính.
Thuộc địa phận thị trấn Tam Sơn, huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc, tháp Bình Sơn nằm trong khuôn viên chùa Then là một công trình kiến trúc độc đáo được xây dựng từ thời Lý – Trần. Hầu hết kiến trúc đều còn nguyên bản và được xây bằng gạch nung mà không cần vôi vữa. Xung quanh tòa tháp và khuôn viên chùa rộng lớn có hệ thống tường bao chắc chắn bảo vệ. Đi từ xa du khách đã thấy màu đỏ của gạch rực rỡ giữa màu xanh của bầu trời và cây cỏ…
Sử sách ghi lại tháp Bình Sơn có 15 tầng, trên nóc tháp được đặt một búp sen bằng gạch nung tạo cho tháp dáng vẻ thanh thoát vươn cao. Trải qua gần cả ngàn năm, đến nay tháp chỉ còn 11 tầng nhưng vẫn giữ tươi màu gạch non, trên bề mặt tháp vẫn không hề bị rêu phủ. Công trình được xây bằng 13.200 viên gạch nung, màu đỏ sậm, rắn chắc như sành. Cấu trúc tháp là hình vuông nhỏ dần về phía ngọn, chiều cao đo được 16,5m, với cạnh của tầng dưới cùng dài 4,45m, cạnh của tầng thứ 11 dài 1,55m, mỗi tầng có mái nhô ra. Trong lòng tháp có khoảng rỗng nhỏ chạy suốt từ chân lên đến ngọn tháp.
Thân tháp gồm hai lớp gạch: Gạch khẩu chịu lực có nhiều kích cỡ được sử dụng để xây bệ, xây bên trong tháp và giật cấp làm mái phân tầng. Phần lớn các viên gạch khẩu được cấu trúc có mộng chốt, tạo dáng khớp nhau theo từng lớp, từng tầng bảo đảm liên kết chặt và khả năng chịu lực lớn. Mặt ngoài ở các tầng tháp được ốp gạch mịn mặt, màu vàng sậm, hoa văn trang trí và đường nét rất tinh xảo, hài hòa tạo thành khối kiến trúc hoàn hảo ở mọi góc độ.
Đặc biệt, từ bệ tháp đến hết tầng 2 có chiều cao gần 6m, đây là chiều cao mắt thường có thể cảm nhận dễ dàng. Ở hai tầng này được trang trí kỹ lưỡng, phức tạp mà nổi bật nhất là những hàng hoa cúc, cánh sen, lá đề, hoa mặt nhẵn, rồng chạm nổi, cùng mô tuýp “sư tử hí cầu”, những tầng trên trang trí thưa dần và hình dáng cũng đơn giản hơn như: hoa chanh, lá sòi (hoa dấu phẩy). Các viên gạch trang trí đều có mấu và có gờ, sau khi xếp vào vị trí cố định thì liên kết thành một khối vững chắc.
Nằm sau tòa tháp cổ là chùa Then nằm giữa một không gian khoáng đạt. Tòa Tam Bảo của chùa mới được xây dựng bằng bê tông cốt thép khá đồ sộ, cao tương đương với tháp cổ, hình thức kiến trúc hai tầng mái mang đặc trưng của phong cách kiến trúc Thiền viện miền Nam. Tạo thế chân vạc với tháp và chùa cổ trong khuôn viên còn có một giếng cổ có đường kính 6,5m, độ sâu khoảng 2 – 3m. Cả quần thể nằm bên dòng sông Lô này có thể coi là tiêu biểu cho kiến trúc chùa tháp thời Lý – Trần ở Việt Nam.