Mười ba tiểu thuyết, bốn tập truyện ngắn, hai kịch bản truyền hình dài 70 tập với hơn 10 năm vào nghề văn chương là “bản thành tích” quá… già so với một nhà văn trẻ Bùi Anh Tấn – ngoài 40 tuổi. Anh nổi tiếng với các tiểu thuyết về đề tài đồng tính, như cuốn Một thế giới không có đàn bà đã được giải A cuộc thi tiểu thuyết do Hội Nhà văn và Bộ Công an tổ chức từ năm 1999 đến 2001. Không chỉ thế, anh có các tiểu thuyết lịch sử về Nguyễn Trãi, Trần Nhân Tông, các đề tài tôn giáo (Không và sắc) và mới ra lò cuốn tiểu thuyết Tin mừng. Anh say mê ba mảng đề tài nhạy cảm: đồng tính, tôn giáo, các nhân vật lịch sử gây tranh cãi…
____
Theo anh, vì đâu những vấn đề rất thông thường về giới tính, lịch sử và tôn giáo lại trở thành những vấn đề nhạy cảm trong đời sống sáng tác văn học?
Văn học nước ta còn thiếu trầm trọng những sáng tác về đề tài tôn giáo. Có lẽ sa vào sẽ gặp nhiều khó khăn nên người ta lảng tránh. Không khí xã hội có lúc không thuận lợi lắm. Ngại ngùng. Kinh sách bây giờ in nhiều, nhưng tác phẩm văn học hóa không có cho người bình thường. Thường là có hai trạng thái: người xuất thân tôn giáo viết dễ rơi vào hào quang thần thánh hóa, phi lý; người không am hiểu thì thiên kiến, phê phán không đúng.
____
Vậy sao anh là một trung tá công an lại “lọt vào” được thế giới khó khăn đó và viết trong sự đam mê say đắm?
Với tôi, về tổng thể, tôn giáo là tốt. Tôi là người cầm bút, nên có nhiệm vụ là “cái gì là sự thật của nó thì trả lại cho nó”. Tôi kính trọng cả Chúa, cả Phật và muốn viết để chia sẻ nhiều góc nhìn cụ thể về những vấn đề còn chìm khuất trong lịch sử.
____
Chỉ đơn thuần là để hiểu biết lĩnh vực, nhà văn có nhiều cách đi thực tế, sao anh lại kỳ công đến mức theo học hẳn một khóa bốn năm về Phật học chỉ để sáng tác cuốn Không và sắc?
Có lẽ phải nói đến chữ duyên. Từ nhỏ đi học, tôi đã có đam mê về tôn giáo, thích suy ngẫm về ảnh hưởng đặc biệt của tôn giáo đối với đời sống con người. Sau này khi đến với văn chương, phải đi tìm cái mới, con đường chưa ai đi, chưa có lối mòn – nguyên tắc của sáng tạo đã giúp tôi chấp nhận thách thức, đó là phải cực kỳ am hiểu, như một chuyên gia trong lĩnh vực, vượt qua bằng sự kiên nhẫn, học, đọc, suy nghĩ…
____
Anh còn trẻ, một chàng trai chưa có gia đình riêng, không theo tôn giáo nào, người ngoại đạo. Sao anh có thể viết rất sinh động về cuộc sống của Á Thánh André Phú Yên, ở thế kỷ XVII, được kể như vị tử đạo đầu tiên của Giáo hội Công giáo Việt Nam, bị hành hình năm 19 tuổi? Anh không sợ quá sức mình sao?
Sợ chứ. Sợ nhất khi viết sách là không xuất bản được, chứ không sợ khó khăn khi viết. Đề tài tôn giáo bản thân đã có nhiều vấn đề nhạy cảm, mình lại không là dân theo tôn giáo nào, dễ bị soi lắm. Người trong tôn giáo thường hỏi tôi: “Anh viết gì, anh biết gì về chúng tôi?”. Họ vừa tò mò, vừa hoài nghi. Khi tôi tặng sách, các cha Dòng Tên nói rằng linh mục, giáo dân viết thì chúng tôi không thắc mắc gì, nhưng với anh thì chúng tôi muốn biết anh viết gì. Tôi nói về vị trí quan sát tỉnh thức với tinh thần và cái tâm trân trọng sự thật.
____
Sách anh viết dạng tiểu thuyết tư liệu. Vừa hư cấu vừa trung thành với sự thật của tư liệu, anh theo phương pháp sáng tác nào?
Tôi không trả lời được. Viết là viết, không đặt ra phương pháp, không đề cương. Khó nhất là tìm tên cho tác phẩm. Khi tìm được rồi thì nó như cánh buồm dắt tôi cứ thế đi theo. Nghĩ gì, cứ nói hết là cũng xong tiểu thuyết.
Viết là viết, không đặt ra phương pháp, không đề cương. Khó nhất là tìm tên cho tác phẩm. Khi tìm được rồi thì nó như cánh buồm dắt tôi cứ thế đi theo.
____
Có gọi điều không phương pháp đó là “phương pháp Bùi Anh Tấn” được không?
Không có. Tin mừng có sự thật tư liệu, Không và sắc hư cấu 100%. Các tiểu thuyết đồng tính cũng hư cấu. Còn cuộc sống của các nhân vật như Nguyễn Trãi, có cả sự tái hiện lại đời sống, mối quan hệ thời vua chúa…
____
Phải hư cấu tái hiện cả cuộc đời, lời ăn tiếng nói, trong khi sử liệu để nghiên cứu không có nhiều miêu tả chi tiết, vậy các nhà văn có sợ làm sai lệch lịch sử không?
Không. Phải tìm ra cái chuẩn. Viết về con người, thời đại, không khí,… chứ không phải chép sử. Nhiều người viết đề tài lịch sử theo kiểu mượn A nói B. Tôi theo cách khác. Tôi cố bám trung thành với lịch sử, làm sống lại nhân vật, không thêm sự kiện nào không có. Các chi tiết như cha Alexandre de Rhôdes ôm André Phú Yên trước lúc bị hành hình, mang cả cái đầu của André theo mình sang Roma đều là sự thật, tôi chỉ tái hiện khung cảnh và tính cách nhân vật diễn biến theo những dữ kiện lịch sử để lại.
____
Trước anh, đã có ai viết về câu chuyện này chưa?
Hơn 500 năm đạo Thiên Chúa vào Việt Nam, sử viết nhiều, sách của các nhà thừa sai viết cũng nhiều. Mối quan hệ của vợ Chúa Nguyễn, quan hệ của Alexandre de Rhôdes với André Phú Yên có những tư liệu ghi lời kể của giáo dân, nhưng viết thành tác phẩm văn học, có đời sống, thì cuốn tiểu thuyết Tin mừng của tôi là lần đầu tiên.
____
Viết các tác phẩm nhạy cảm như thế, anh muốn gửi thông điệp gì cho người đọc?
Mỗi loại có một chia sẻ riêng: hiểu xuất xứ tôn giáo đó vào Việt Nam như thế nào không bằng sử liệu khô khan, và những con người hy sinh cho đức tin, như bà chúa Minh Đức, Alexandre de Rhôdes, André Phú Yên mà nay không ai biết tên thật, xuất thân cụ thể… (Tác phẩm Tin mừng). Sự thay đổi, xáo trộn của đạo Phật ở Huế một thời kỳ, thông qua thay đổi tâm lý của một thanh niên trước khi đi tu (Tác phẩm Không và sắc). Tâm thế người trí thức tham gia một cuộc chiến và trả giá (Nguyễn Trãi). Vị vua không say đắm quyền lực, ngao ngán thời cuộc (Trần Nhân Tông). Chia sẻ thân phận con người, những mảnh đời không may mắn (loạt tác phẩm về đồng tính)…
____
Theo anh, những người đồng tính là không may mắn hay là chỉ có cuộc đời không bình thường thôi?
Không may mắn nên mới phải đấu tranh đòi sự đối xử bình đẳng, sống không phải giấu giếm. Không phải què chân cụt tay mà lại không hòa nhập với số đông được, không được xã hội thừa nhận. Chưa có người đồng tính nào nói rằng đời họ hạnh phúc cả. Một số nước không thừa nhận, một số nước coi như ma quỷ, tội lỗi, ngay hôm nay còn hình thức treo cổ, ném đá. Ngay xứ phát triển như Mỹ cũng có nơi thừa nhận, nơi không, còn vật lộn, không hề đơn giản. Ở nước ta, đối xử nhân văn, không xâm phạm, nhưng vẫn chưa có sự chấp nhận cụ thể nào về chính sách cả. Phải thừa nhận là trong thực tế, có cộng đồng người đồng tính ở Việt Nam.
____
Nghĩa là bây giờ người đồng tính có vẻ nhiều?
Tôi cũng thử suy xét tự lý giải trong quá trình mình tiếp xúc với nhiều người đồng tính. Thấy có nhiều trong giới nghệ sĩ, người làm nghệ thuật và quảng cáo truyền thông. Tất nhiên không kể những người “mắc phải” do đua đòi trào lưu gây sự chú ý nhất thời. Tôi còn thấy một thực tế đáng chú ý là, người đồng tính ở thành phố nhiều hơn nông thôn, còn miền núi hầu như không có.
____
Hay đó là một biểu hiện nữa của đô thị hiện đại?
Theo tôi chưa chắc. Vì theo một số nghiên cứu thì tự nhiên đã phân bố rồi, có người đưa ra con số tỷ lệ người đồng tính trong dân cư là từ 1 – 10% cho các vùng miền như nhau, không kể nông thôn hay thành thị (tôi chưa rõ cơ sở tính toán nào). Nhưng tại sao chúng ta thấy có nhiều ở thành phố? Có thể vì ở đô thị con người có điều kiện hơn để bộc lộ chính mình. Còn nơi không có nhiều hoạt động, không có nhiều cơ hội bộc lộ, người đồng tính vẫn lập gia đình, có con cái, lo mưu sinh khuất lấp, sắc thái cá nhân nhanh chóng bị nhấn chìm. Lại có những lý do về thời đại. Trước đây nhiều thành kiến, ít hiểu biết, người đồng tính cam chịu âm thầm, không dám bộc lộ, nay tự do cá nhân bắt đầu phát triển, người ta muốn sống là chính mình. Một lý do nữa để ta biết nhiều đến họ là tâm lý thông thường: hàng trăm sự kiện bình thường không ai nhớ, nhưng “sự lạ” hai người đàn ông hay hai phụ nữ yêu nhau thì thấy lạ, đi kể khắp nơi, thành nhiều.
____
Theo anh, bây giờ đã có thể coi đồng tính là hiện tượng đã được nhìn đúng trong xã hội chưa?
Có lẽ đây là điều khiến cho sau khi tác phẩm của tôi gây tiếng vang trong dư luận cách nay ít năm, nhiều hãng thông tấn nước ngoài phỏng vấn tôi. Đủ hết, từ BBC, RFI, hãng phim của Nhật, các tạp chí của Đức, tạp chí Time… Việc tác phẩm của tôi được trao giải thưởng chứng tỏ có sự cởi mở của xã hội Việt Nam về cái nhìn với hiện tượng đồng tính.
____
Cụ thể, cái nhìn ấy thế nào (vì dù sao, luật hôn nhân gia đình vẫn cấm kết hôn và giấy chứng minh nhân dân vẫn chỉ khai hai giới tính)?
Nếu bạn tìm hiểu lịch sử thì sẽ thấy, đồng tính có từ bao giờ? Từ khi có con người, nhưng không biết tại sao. Mấy chục vua Trung Quốc rất “mê trai”, hoàng đế Caesar, một số nhà triết học lớn là dân đồng tính. Các tôn giáo ra đời đều nói chứa chan yêu thương nhưng chưa dung nạp nổi. Trong lịch sử loài người, khi tôn giáo và nhà nước ra đời là đối đầu với đồng tính, đe dọa đời sống của cá nhân họ. Cho đến nay, một số nơi rất hiếm trên thế giới cho phép kết hôn, nhưng nhìn chung vẫn cấm. Những thế kỷ trước coi những người này như tội phạm, dùng nhà tù, ném đá, treo cổ, nay vẫn còn. Ở Việt Nam, dù sức ép lớn của quan niệm, nhưng không có bạo hành. Không thích thú vui vẻ nhưng nhân ái. Không ai “chửi” tôi sao viết văn “tuyên truyền đồng tính”, mà hoan nghênh. Người đồng tính và cả người viết văn về đồng tính ở Việt Nam đều yên tâm.
____
Vậy sao nhiều người đồng tính còn sống đau khổ vậy? Chính anh cũng “cứu” được mấy vụ sắp tự tử phải không, anh nói gì với họ?
Tôi chỉ dùng tình cảm chân thành khuyên nhủ, như một người bạn thấu hiểu, có mặt lúc họ cô đơn tuyệt vọng. Đồng tính vẫn còn là vấn đề mở. Thế giới vẫn tiếp tục nghiên cứu về gien, nhiễm sắc thể, môi trường. Để xóa được các quan niệm coi đồng tính là sự lệch lạc, xấu xa, bệnh hoạn, bẩn thỉu tình dục, loài người còn phải vật lộn với suy nghĩ, quan niệm của mình… Đi vào vũ trụ, khám phá, đừng quên nỗi niềm người hàng xóm. Không phải thương hại. Họ cũng là công dân, lao động, đóng thuế, không đe dọa xã hội, không liên quan đến bản sắc văn hóa. Hãy coi đó là việc riêng.
Đồng tính vẫn còn là vấn đề mở. Để xóa được các quan niệm coi đồng tính là sự lệch lạc, xấu xa, bệnh hoạn, bẩn thỉu tình dục, loài người còn phải vật lộn với suy nghĩ, quan niệm của mình…
____
Có thời kỳ tiểu thuyết Một thế giới không có đàn bà của anh mới ra, anh nổi tiếng và có bao nhiêu người đồng tính tìm đến chia sẻ câu chuyện của họ. Anh trở thành một chuyên gia, nhiều nơi mời giao lưu, tư vấn. Một lĩnh vực không ai cạnh tranh. Sao anh không viết tiếp về đồng tính, đề tài vẫn ăn khách?
Tôi cho ra mắt tác phẩm Bí mật hậu cung nhìn đồng tính thoáng và lùi lại tận thời Lý Thường Kiệt, có cái nhìn mới chứ lẩn quẩn yêu, khóc, hận thù… thì xưa rồi, không đủ khiến tôi say mê viết nữa. Khi viết là hai mươi bốn giờ phải sống với nó, nghĩ liên tục về nó, mới ra nhiều vấn đề. Gửi bản thảo đi rồi, tôi nghĩ chắc sẽ có ít nhất nửa năm khoảng trống nghỉ ngơi yên ổn. Nhưng rồi tôi phát hiện ra chính thời gian không viết là khổ nhất, vật vờ. Khi nghĩ ra cái gì đó, vớ được rồi, hùng hục viết mới là bình thường.
____
Vậy Tin mừng ra mắt công chúng và nhận nhiều phản hồi rồi, anh lại đang bị ám ảnh bởi đề tài gì?
Tôi đã đăng ký viết về “Đệ tứ Cộng sản Tạ Thu Thâu” và đang tìm hiểu về tổng thống Việt Nam Cộng hòa Nguyễn Văn Thiệu. Tôi sẽ không theo kiểu người chiến thắng nhìn người thua cuộc. Mà viết dưới tâm thế một nhân vật đứng bên trong thể chế Việt Nam Cộng hòa. Tôi muốn tìm ra cả cái tốt lẫn cái xấu trong bất cứ người nào, dù là họ sai lầm.
____
Từng làm công tác bảo vệ văn hóa, “anh công an” có kiềm chế nhắc nhở gì “anh nhà văn” trong anh không, nhất là khi viết các vấn đề nhạy cảm?
Học hết cấp 3 gia đình sợ tôi đi tu (một ông thầy nhận cho vào chùa) nên động viên tôi vào công an. Thực sự tôi biết ơn ngành đã cho tôi lớn lên, cứng cáp, cho tôi cái nhìn hiểu biết để vào đời. Tôi vẫn nghĩ “nếu không có kỷ luật, mình sẽ là thằng phá phách”. Tôi đã từng trải qua những năm tháng tiễu phỉ, công tác ở Campuchia. Ừ, mình là anh công an nhưng chưa bao giờ có ai trong ngành nhắc nhở, chỉ bảo viết cái gì. Tạng tôi chưa bao giờ viết anh hùng ca. Tôi thấy mình tự do khi viết, cho thỏa lòng mình. Cũng có lúc hối tiếc muốn viết gì cho ngành…
____
Nếu bây giờ sửa cái hối tiếc đó, viết gì đó cho ngành, anh sẽ viết gì?
Viết về anh cảnh sát khu vực. Có hai lực lượng phô bày ra trực tiếp – như “bộ mặt” của ngành công an – là cảnh sát giao thông và cảnh sát khu vực. Đời sống của họ cực kỳ phong phú, các mối quan hệ, đan xen xấu tốt nhiều lắm.
____
Vừa là nhà văn, vừa quản lý, anh là trưởng chi nhánh phía Nam của NXB Công an Nhân dân, có đối chọi nhau không?
Cho tôi thành thực thì anh nhà văn “ăn cắp” công việc của anh quản lý về thời gian và tâm trí. Một nhà văn làm quản lý là dở và khổ. Tính tình phất phơ, quan hệ tế nhị trên dưới không quan tâm, xin xỏ năn nỉ không phù hợp, ai hiểu thì bỏ qua không chấp, không thù. Tôi kết luận là đừng giao nhà văn làm quản lý. Nếu có Ban sáng tác như bên quân đội thì hợp với tôi hơn. Nhưng tôi phải cố xác định văn chương là chuyện cá nhân, còn con người cán bộ nhà nước thì phải hành xử trọn vẹn những gì Nhà nước giao.
____
Anh tự nhận mình – mà tôi thấy giống như Nguyễn Khải tự nhận – là sống nhạt, không đam mê, chỉ mê viết thôi. Nguyễn Khải cũng viết nhiều về tôn giáo và nói mình hay bị nhầm với thầy tu. Anh thì bị dư luận đặt dấu hỏi về giới tính, vì hiểu biết như một người trong cuộc. Anh có sợ bị hiểu như vậy không?
Sợ đã không viết. Bạn đọc hỏi nhiều rồi. Tôi bây giờ không trả lời câu hỏi về giới tính của mình nữa. Phải chứng minh mình là ai thì khổ sở quá. Tôi không phản ứng, thanh minh tranh luận, mà rất thoải mái, ai nghĩ thế nào không quan trọng.
____
Anh nghĩ gì về hiện tượng đạo Phật phát triển sang phương Tây và nhiều doanh nhân say mê nghiên cứu Phật giáo?
Đạo Phật quan tâm phát triển năng lực tâm linh, bản thân tự giải thoát của con người. Tôn trọng con người, hướng thiện, hiểu biết. Doanh nhân tìm được triết lý sống hài hòa trong xã hội khốc liệt. Họ thiền, đi chùa, bình an sau những tính toán bạc tỉ. Xả cho bản thân buông lỏng, nghe một khúc nhạc, không nhiều lễ nghi. Tôn giáo sẽ còn mãi với con người. Đó là nhu cầu tâm linh, niềm tin, ước nguyện nằm trong mỗi cá nhân. Không phủ nhận, trả nó về vị trí đúng thì nó sống lại bình thường.
____
Người suốt ngày đọc, đi mướn phim hoạt hình về giải trí, người ta tưởng mướn cho con, viết ngay cả lúc chờ ở sân bay, sợ phim hình sự… Vậy anh lấy đâu ra thực tiễn của giới người mẫu, chân dài để viết kịch bản những phim kiểu Bước chân hoàn vũ?
Cũng phải đến quán bar ngồi quan sát, chứ tiếp xúc những người quen trong giới ồn ào quá, tôi không chịu nổi.
____
Anh thấy tình hình xuất bản và văn chương sách vở có khó khăn như khủng hoảng kinh tế không?
Khủng hoảng kinh tế ảnh hưởng tới việc người ta ít bỏ tiền ra mua sách hơn, đó là chưa nói tới sự thoái trào, sách bị cạnh tranh mạnh mẽ từ những phương tiện nghe nhìn. Người Việt Nam khá lười đọc sách. Thử đi xa, ra các sân bay, toàn thấy người nước ngoài đọc sách, còn người Việt thì chỉ tán phét, gọi điện thoại, lầu bầu kêu sốt ruột. Sự quan tâm của giáo dục, của Nhà nước đến sách vở ít quá, không có chính sách đầu tư. Hội Nhà văn đưa tiền đầu tư manh mún, người có người không. Mở trại sáng tác cũng thu về ít tác phẩm giá trị. Cần có một hội đồng thẩm định các tác phẩm. Chỉ cần có chính sách giảm giá sách thôi, chứ không cần cho. Một năm đất nước tổ chức bao lễ hội, vung vãi hàng tỉ đồng, mà đạo đức xuống cấp, không có thành tựu lớn về văn hóa, suốt ngày hò hét GDP. Làm xuất bản, thấy áy náy lắm, một xã hội vậy, không biết sẽ đi về đâu.
Người Việt Nam khá lười đọc sách. Thử đi xa, ra các sân bay, toàn thấy người nước ngoài đọc sách, còn người Việt thì chỉ tán phét, gọi điện thoại, lầu bầu kêu sốt ruột.
____
Là người trong nghề xuất bản, anh chọn sách để đọc như thế nào?
Tôi mê sách nghiên cứu. Đặc biệt là ba bộ kinh Phật: Kinh Kim cương, Hoa nghiêm, Duy thức học. Đầu giường lúc nào cũng vài chục cuốn sách thông thường, đọc đêm khuya đi ngủ, không có giá trị gì nhiều, giải trí đời thường. Còn đọc đúng nghĩa phải nghiêm túc, ghi chép. Tôi hay kẹp mẩu giấy ghi chép vào các trang sách. Sách văn học thì đọc sáng tác của bạn viết, hoặc những cuốn có dư luận. Chọn mua sách thì để ý tên nhà xuất bản, tên tác giả chứ không bị hấp dẫn bởi bìa rực rỡ, các trích dẫn sau gáy. Báo chí khen ngợi, đánh giá kiểu PR cũng không tin chắc.
____
Xin cảm ơn anh.
