Năm nay thời tiết thay đổi, khí hậu thất thường, lượng nước ít hẳn do các đập thủy điện. Mùa nước nổi đang về, dù chưa được như mong muốn. Khác hẳn mùa lũ lụt khắc nghiệt và tang thương ở miền Trung, miền Bắc, người dân miền Tây rộn rã đón nước nổi. Mỗi ngày, nước chỉ“nổi” lên từ từ chừng mười đến hai mươi phân. Nước nô nức từ thượng nguồn Mekong, qua Trung Quốc, Myanmar, Lào, Thái Lan và Campuchia; rồi kéo nhau xuống Nam bộ mở hội. Nước sóng sánh niềm vui; người nhộn nhịp, hối hả thu hoạch sản vật.
Vào mùa nước nổi, thị trấn Tràm Chim, huyện Tam Nông như một ốc đảo, lạ lùng và đông vui giữa bốn bề nước. Nhiều vùng ở Đồng Tháp, An Giang cũng vậy. Trên trời, dưới nước, chỉ có trời nước chứ không thấy trời đất. Nhà cửa, con người và cây cối như những nét chấm phá sống động giữa bức tranh khổng lồ trời nước. Cả người và cây, bao đời đã quen sống chung với nước. Nước về ngập đồng, ngập đất mang theo bao phù sa và sản vật cho đời. Những hàng cây ngập nước, không úa vàng héo rũ mà vẫn rối rít vẫy chào, mượt mà xanh vui. Những loài hoa đặc thù như điên điển, súng, sen… càng tươi cười khoe sắc.
Chợ Tràm Chim nhung nhúc rắn và chuột. Nào rắn bông súng, hổ hành, ri voi, ri cá, rắn trun, rắn râu… lúc nhúc quấn quýt, lóc nhóc ngóc đầu ngo ngoe như cố tìm hiểu xem chuyện gì đang xảy ra với chúng. Chuột đầy nhóc trong các lồng sắt, con nào cũng láng mượt lông và núc ních. Bên cạnh là những rổ chuột đã làm sẵn trắng phau, nằm xếp lớp cạnh nhau, chờ người mang về chế biến. Có cả rùa và vô số ốc bươu tròn căng. Nhiều nhất là cá linh tươi rói, lấp lánh ánh bạc. Rồi cá rô, cá lóc, cá chạch, cá trèng, tôm… Đáng yêu nhất chợ là rau hoa, nhìn no mắt. Điên điển vàng, súng tím, súng ma trắng, rau nhút, rau trai, rau cù nèo, rau dừa, cóc trời… xanh mướt. Nhiều khách ngẩn ngơ, cứ muốn mang cả chợ về nhà.
Vỏ lãi – còn gọi là tắc ráng, là phương tiện vận chuyển chính để khám phá Tràm Chim. Quá nhiều điều mới lạ, ngạc nhiên và thú vị. Tràm Chim là giang sơn của nhiều loài chim di cư. Rừng đặc dụng ngập nước, khu Ramsar thế giới, có diện tích 7.588ha, là nơi cư trú của hơn 100 loài động vật có xương sống, 147 loài chim nước, 55 loài cá. Tràm Chim có 130 loài thực vật đơn thuần hoặc đan xen, tạo thành những quần xã đặc trưng. Quần xã thực vật nào thì có động vật tương ứng đó. Nhiệm vụ vườn là bảo tồn các loại động thực vật bản địa, các nguồn gien quý hiếm.
Tràm Chim bạt ngàn tràm nước, loại thân gỗ dùng trong xây dựng, còn gọi là cừ tràm, người xưa gọi là bách bì. Do tác động của con người, rừng tràm nguyên sinh biến mất, chỉ còn tràm trồng nhưng được bảo tồn tự nhiên hàng chục năm. Tràm Chim ngang dọc kênh rạch, dài gần 60km để điều tiết nước và chống cháy. Tràm xanh trĩu mắt; đan xen những cánh đồng cỏ năng, cỏ ống, cỏ mồm, lác, lúa ma, nghễ, sen, súng… Rộng nhất là đồng cỏ năng, gần 3.000ha, gồm năng kim, năng ống, cỏ ống, cỏ chỉ, hoàng đầu ấn, súng ma, rong đuôi chồn, nhĩ cán vàng… thích hợp với các loài sếu, cò trắng, cò lép, trích, vịt trời, le khoang cổ, diệc lửa, diệc xám…
Đồng cỏ ống gần 1.000ha đan xen cỏ sả, cỏ chỉ, lúa ma; là nơi kiếm ăn của công đất, sơn ca, sẻ bụi, cú, trảu đầu hung, già đẫy, trích đầm lầy, giang sen, chiền chiện… Đồng lúa ma, nhà bếp của các loài chim nước, rộng gần 900ha, đan xen cỏ bắc, cỏ ống, cỏ chỉ còn lúa ma đơn thuần chỉ gần 50ha. Lúa ma còn gọi là lúa trời bởi tự mọc, chẳng ai gieo trồng mà xanh mướt, nước lên tới đâu, lúa mọc vượt nổi lên tới đó. Lúa chín ban đêm, mặt trời lên là rụng. Gặt lúa phải đi khuya. Lấy xuồng ba lá, căng đệm lác hai bên, dùng cần tre đập cho lúa ngã và rớt hạt vào xuồng. Lúa trời khó tính, mỗi bông chỉ vài hạt chắc nên quý hiếm và dinh dưỡng rất cao. Hạt lúa trời dài, nấu cơm chín có màu hồng phớt, vị ngọt thanh, béo dịu. Cơm và bánh xèo lúa trời là đặc sản Đồng Tháp. Nước cơm lúa trời pha mật ong tràm thì Viagra cũng không sánh kịp.
Động vật nổi tiếng nhất của Tràm Chim là sếu, loài chim từng xuất hiện hơn 60 triệu năm trước, có mặt khắp các châu lục. Họ chim kiếm ăn vùng ngập nước đều làm tổ trên cây. Còn họ nhà sếu chỉ làm tổ trên mặt đất vì ngón chân út ngắn lại cao hơn mấy ngón khác khiến sếu không thể đậu trên cây. Sếu là họ nhà chim cao nhất, có con cao tới 1,5m và nặng từ 6 – 8kg. Hình như sếu cũng biết “kế hoạch hóa” gia đình nên mỗi năm chỉ đẻ hai trứng. Sếu con, nửa ngày sau khi chui từ vỏ trứng ra là có thể tập tễnh đi kiếm ăn với bố mẹ. Sếu trưởng thành, nhảy múa vào mùa xuân để kết đôi, rất chung thủy. Vũ điệu sếu đầu đỏ là tuyệt tác giữa bức tranh thiên nhiên hoàn hảo. Chỉ khi nửa này mất, nửa kia mới đi bước nữa. Khi bay, cổ và chân sếu duỗi thẳng, tiếng kêu vang xa vài cây số. Thức ăn của sếu là cóc, nhái, côn trùng và củ năng mọc trên bãi cạn. Ăn no, sếu mới tìm đến các đầm nước để uống và tắm. Sếu đầu đỏở Tràm Chim là loài cực kỳ quý hiếm, có tên trong sách đỏ thế giới.
Đến Tràm Chim như gặp lại Đồng Tháp Mười thuở hoang sơ mở cõi. Cứ tha hồ mở toang lồng ngực, hít thở không khí trong lành để rửa phổi và rửa mắt bằng màu xanh của cỏ cây sông nước. Rửa mũi bằng hương đất nồng nàn, hương tràm mê hoặc. Nhiều loài chim nước, gặp người vẫn làm lơ, tự nhiên kiếm ăn, chẳng thèm chào khách lạ. Có con biểu diễn tài nghệ lao vút từ không trung, phóng thẳng xuống mặt nước bắt mồi. Có con đảo quanh tò mò, có con vô tư nhảy múa, ồn ào “tám” chuyện sông nước hay ríu rít tâm tình… Khoái nhất là chèo xuồng nhỏ vào xem chim đẻ. Cả rừng chim lao xao, chẳng hiểu chúng “nói” gì. Tổ chim cứ san sát, to nhỏ khác nhau, đen kịt. Cứ như chúng thích ở gần để“Tắt lửa tối đèn có nhau”. Chúng nghịch ngợm ị cả lên đầu khách quý. Xóm chim có mùi hơi nặng, nhưng vẫn không át được hương tràm. Có ai đó sửa lời bài hát của Vũ Hoàng, thơ Đỗ Trung Quân, hát khẽ khàng trong gió “Tam Nông (thật ra là U Minh) bốn bề là tràm. Chẳng biết tháng nào nở hoa. Mà hương thơm tựa như bốn mùa. Ướp mật vào hơi em thở…”.
Đến Tràm Chim, khách có thể tập làm nông dân, đi hái bông súng, bông điên điển, bẹn sen (lá sen non) và các loại rau hoang. Hoặc giăng câu, chài lưới, đặt lờ, đặt lọp… Thú vị nhất là săn chuột. Nước ngập đất, chuột rời hang, làm tổ trên cây. Cứ rung cho chúng nhảy xuống nước. Chuột nín thở, lặn sâu xuống đáy. Ai dè nước trong veo, nên thấy rõ mồn một, cứ chọn cách phù hợp mà thộp từng con… Ẩm thực Tràm Chim không đụng hàng. Nào cá lóc nướng trui cuốn bẹn sen thay bánh tráng. Nào cá rô chiên giòn, cá chạch nướng dầm me và cá linh bảy món. Nào gà nướng than, rắn xào xúc bánh tráng, chuột năm món. Ăn no vẫn thèm. Chuột Đồng Tháp đắt hơn cả chim cút và bồ câu, chất lượng thì ăn đứt. Tối nhóm lửa hát ca, lang thang ngắm trăng rất lạ giữa rừng quen, rồi chui vào mùng, nghe muỗi vo ve, nghe cây thầm thì, nghe cá nhảy lách tách và nước rì rào vỗ về giấc ngủ.
Thử đi chân đất, lội nước bì bõm, leo lên lầu nghinh phong cao hơn 20 mét, đón bình minh hay đợi hoàng hôn. Đẹp đến sững sờ. Hoặc dùng ống nhòm ngắm toàn cảnh Tràm Chim, cực kỳ ấn tượng. Thiên nhiên “giàu có” nhưng gần gũi, khí hậu trong lành, chim muông cây cỏ đều thân thiện. Thử đến một lần là nhớ, về nhà vẫn tương tư…
