Henry Bùi là một chuyên gia đầu ngành về khoa học mở tại Mỹ, với hơn 30 năm làm việc tại Phòng thí nghiệm Trường Đại học Stanford và khởi nghiệp một công ty chuyên sáng chế máy khối phổ.
Trở về Việt Nam từ năm 2007, ông thành lập Trung tâm phân tích Công nghệ cao Hoàn Vũ quy mô hàng đầu Đông Nam Á, trở thành nơi “cấp visa” cho hầu hết nông sản Việt Nam ra thế giới, đặc biệt là mật ong và thanh long.
___
Là một chuyên gia hàng đầu về kha học kỹ thuật và công nghệ tại Mỹ, được thế giới săn đón, lý do gì đã khiến ông quyết định trở về Việt Nam sống và làm việc “kín tiếng” trong 15 năm qua?
Năm 2007, tôi đọc một bài báo nói về tình trạng nguồn nước trong thành phố ở Việt Nam bị nhiễm bẩn. Ngay lúc đó, tôi nghĩ rằng mình phải làm gì đó để giúp quê hương, giúp dân mình. Vậy là tôi quyết định về nước sau nhiều năm ở nước ngoài.
Khi về Việt Nam, tôi thấy mình phải bắt tay vào giải quyết nhiều thứ hơn, không chỉ là nguồn nước. Nông sản Việt Nam muốn xuất khẩu thì cần có chứng nhận truy xuất nguồn gốc, đạt tiêu chuẩn. Nguồn thực phẩm người dân mình ăn uống hằng ngày cũng cần phải đảm bảo vệ sinh an toàn. Chính vì vậy mà tôi đưa những chiếc máy sắc ký phổ phân tích đồng vị mà tôi sáng chế ở Mỹ về Việt Nam, cũng như đầu tư những cái máy hàng chục tỷ đồng cho phòng thí nghiệm tại TP. HCM.
___
Máy sắc ký phổ phân tích đồng vị hoạt động thế nào, ông có thể giải thích để mọi người hiểu hơn?
Máy phân tích đồng vị là một công cụ nhằm truy xuất nguồn gốc sản phẩm hoặc truy xuất địa lý vùng trồng. Chẳng hạn, để đo được mức độ các tác nhân gây ô nhiễm môi trường, thì cần máy đo đồng vị để biết bao nhiêu CO2 có trong không khí, bao nhiêu CO2 do xăng dầu tạo ra, bao nhiêu CO2 do nhà máy thải ra… Cùng một giống cây, nhưng trồng ở các địa phương khác nhau sẽ có chất lượng khác nhau, như cà phê vùng Tây Nguyên khác cà phê đồng bằng, con tôm nước mặn khác tôm nước ngọt. Đó là chưa kể tình trạng hàng giả, hàng nhái…
Các máy phân tích tỷ lệ đồng vị chúng tôi đang sở hữu hiện là công nghệ hàng đầu trên thế giới, chỉ có ở một số ít các nước tiên tiến như Mỹ, Đức. Các nước nông nghiệp phát triển như Israel, Úc và nhiều nước khác đều chưa thể chuyển giao công nghệ này. Sản phẩm mật ong Việt Nam muốn có chứng nhận truy xuất nguồn gốc thì phải gửi mẫu sang phòng thí nghiệm ở Đức, chi phí hơn 1.000 USD/mẫu và mất hơn 20 ngày mới có kết quả. Chúng tôi hiện đang hỗ trợ doanh nghiệp với chi phí chỉ vài triệu đồng và cho kết quả trong vòng 3 ngày.
___
Thông tin này thật đáng mừng cho nông sản Việt Nam. Hoàn Vũ hẳn sẽ là trung gian đáng tin cậy cho đường xuất khẩu của nông sản Việt Nam nói chung chứ không chỉ riêng mật ong?
Đúng như vậy. Nhưng từ xưa đến nay, doanh nghiệp thường chỉ tìm đến tôi khi họ gặp “đường cùng”. Như doanh nghiệp xuất khẩu mật ong chẳng hạn. Năm 2007, mật ong Việt Nam bị cấm nhập khẩu vào các nước châu Âu do không đạt yêu cầu về các chỉ số an toàn, còn nhiều tạp chất, dư lượng thuốc tháng sinh, thuốc bảo vệ thực vật và các hợp chất biến đổi gen… Chúng tôi rất trăn trở khi thấy người nuôi ong trên cả nước gặp khó khăn. Trung bình, Việt Nam xuất khẩu khoảng 50.000 tấn mật ong/năm, chủ yếu vẫn là châu Âu và Mỹ. Vì vậy, chúng tôi đã “âm thầm” đấu tranh cho mật ong Việt Nam sang hai thị trường này. Hoàn Vũ là một trong số ít những phòng thí nghiệm trên thế giới được chấp nhận bởi Hiệp hội Mật ong Hoa Kỳ, với kết quả phân tích chính xác đến 4 con số lẻ. Vì vậy, chúng tôi đã trở thành người bạn đồng hành cho mật ong Việt Nam xuất khẩu ra thế giới, đặc biệt là thị trường Mỹ.
Hay trái thanh long Việt Nam bị “mang tiếng” là dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc trừ sâu rất cao. Chúng tôi là đơn vị duy nhất tại Việt Nam có chứng nhận Health Certificate được thị trường Châu Âu chấp nhận. Từ năm 2019 đến nay, chúng tôi đã giúp cho khoảng 2.700 lô thanh long Việt Nam đến 27 quốc gia khác nhau, nhiều nhất là các nước châu Âu.
___
Tại sao có tình trạng nông sản đã qua kiểm định chất lượng, được cấp chứng nhận từ các phòng thí nghiệm trong nước mà khi xuất khẩu sang nước ngoài vẫn bị trả về?
Có khách hàng nói với tôi là họ kiểm định chất lượng sản phẩm ở 3 phòng thí nghiệm cho ra 3 kết quả khác nhau. Tôi nói rằng đó là chuyện “tào lao”, không thể có chuyện đó nếu chúng ta muốn làm một cách nghiêm túc. Kết quả ở phòng thí nghiệm của tôi không có gì khác so với phòng thí nghiệm ở Mỹ hay Đức. Làm đúng và trung thực thì mọi phòng thí nghiệm chỉ cho một kết quả mà thôi.
Thị trường và người tiêu dùng trong nước còn quá dễ dãi, nên chúng ta chưa “tẩy chay” mạnh mẽ những người vi phạm. Nhưng nông sản ra thế giới thì không phải chuyện đùa. Chúng ta đã có chứng nhận kiểm định khi xuất hàng, nhưng nước nhập khẩu vẫn sẽ tiếp tục gửi mẫu đi kiểm tra lại. Các nước châu Âu, Mỹ có máy móc tiên tiến, nên chúng ta không thể qua mặt họ đâu. Mình phải làm ăn trung thực, nghiêm túc nếu không sẽ lãnh hậu quả. Ở California, nông sản hữu cơ mà bị truy xuất có sử dụng phân bón hóa học thì người bán có thể bị phạt hành chính và phạt tù. Thế nên chúng ta không thể xem thường chuyện này.
Hơn nữa, chúng ta nên nghĩ đến nông nghiệp bền vững, cần phải bảo vệ uy tín của nông nghiệp Việt Nam. Nếu dễ dãi trong khâu kiểm duyệt sẽ gây ra hiện tượng “cấm cửa” ở các thị trường thế giới. Lượng mật ong xuất khẩu từ Việt Nam vào Mỹ đã giảm mạnh hơn 50% so cùng kỳ năm ngoái là do tác động bởi mức thuế chống bán phá giá sơ bộ lên đến hơn 400% mà Bộ Thương mại Mỹ (DOC) đưa ra vào cuối năm 2021. Chúng tôi đã tìm đến các nhà mua mật ong ở Mỹ để họ chỉ cho cách tránh rủi ro và tăng xuất khẩu vào thị trường này, nhưng đến nay vẫn chưa có dấu hiệu khả quan.
___
Ông có tâm huyết lớn với ngành nông nghiệp, lại sở hữu một phòng thí nghiệm quy mô lớn. Thật tiếc cho doanh nghiệp khi thời gian ông sống “kín tiếng” nên chưa nhiều người biết đến. Có lẽ nhờ sống lặng lẽ nên ông có nhiều thời gian để sáng tác thơ và nhạc chăng? Liệu con người lãng mạn có bao giờ mâu thuẫn với con người khoa học không?
Thực ra thì người làm khoa học rất cần có trí tưởng tượng phong phú. Khoa học định chế thì cần khuôn mẫu, nhưng khoa học mở thì cần trí tưởng tượng lớn. Trí tưởng tượng sẽ giúp thi nhân sáng tác những áng văn thơ giàu cảm xúc. Và trí tưởng tượng cũng giúp cho nhà khoa học biến những thứ chưa có trở thành hiện thực.
___
Là một nhà khoa học nên anh kinh doanh cũng khá lãng mạn. Người kinh doanh thuần túy chắc sẽ không đầu tư những cái máy giá hàng chục tỷ đồng mà thu phí chỉ vài triệu đồng trên mỗi mẫu xét nghiệm?
Doanh thu phải gấp mười lần hiện tại mới gọi là kinh doanh hiệu quả. Thật may là toàn bộ công ty là đầu tư từ cá nhân, tôi không nhận nguồn đầu tư nào từ bên ngoài nên không bị ảnh hưởng đến định hướng kinh doanh.
Hơn nữa, tôi đã quyết tâm làm việc không ai làm thì phải chấp nhận hy sinh. Xã hội có người này người kia, có người ngồi văn phòng máy lạnh thì cũng có người phải quét đường giữa trời mưa nắng. Phải có người chấp nhận làm công việc tôi đang làm để góp phần phát triển nền nông nghiệp quốc gia, đồng thời cũng giúp cho sức khỏe người dân quê mình. Tôi nghĩ mình cứ sống trung thực thì sẽ luôn an tâm. Con người chúng ta nên biết cho đi, vì chỉ có người nghèo mới khư khư giữ cho riêng mình. Khi cho đi càng nhiều, tôi càng thấy mình là người giàu có.
___
Cảm ơn anh về những chia sẻ thú vị trên.
