Với nhiều người Việt, nhất là những ai lớn lên ở miền Tây Nam Bộ, chiếc bánh pía không chỉ đơn giản là món ăn. Đó là hương thơm toả lan trong gian bếp mỗi mùa Trung thu, là vị ngọt bùi xen lẫn chút béo mằn mặn gói ghém tình thân, là món quà nhỏ mà nặng nghĩa . Từ một sản vật của người Triều Châu, bánh pía đã đi một chặng đường dài để trở thành món đặc trưng Sóc Trăng, rồi vượt biên giới, theo chân người xa xứ hiện diện khắp chợ quê, tiệm cà phê, siêu thị, thậm chí len lỏi trong hành lý du khách như một mảnh ký ức mang về.
Dòng chảy di dân và hành trình hội nhập
Bánh pía theo bước chân người Tiều (một tên gọi khác về người Triều Châu) đến Việt Nam từ cuối thế kỷ XVII. Ở Sóc Trăng – vùng đất trù phú cây trái, món bánh bén rễ rồi dần biến tấu để hợp khẩu vị bản địa. Nếu ở Chợ Lớn, bánh pía vẫn giữ nguyên phong vị Hoa kiều; thì ở miền Tây, bánh pía thêm độc đáo với nhân sầu riêng chín cây “vương giả”, trứng muối quê, đậu xanh vàng óng – thứ hồn vị chỉ miền phù sa mới có.
Trong tiếng Triều Châu, “pía” đơn giản nghĩa là “bánh”. Nhưng ở Việt Nam, “pía” đã trở thành một cái tên minh chứng cho mối giao hoà ẩm thực Hoa-Việt. Là một nét phong tục, hiện diện từ mâm cúng tổ tiên, quà Trung thu, hay trở thành sính lễ trong những ngày trọng đại.
Bánh pía ngày xưa: giản dị mà tinh tế
Người xưa làm bánh pía hoàn toàn thủ công. Bột được nhào kỹ, cán tay mỏng tang như giấy, gấp chồng lớp nọ lên lớp kia để khi nướng, vỏ bánh bung thành từng tầng mềm mịn. Nhân bánh thường là đậu xanh nhuyễn, điểm chút mỡ heo thơm béo, thêm lòng đỏ trứng muối để cân bằng vị mặn ngọt.
Một chiếc bánh đúng điệu phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ: từ nhào bột, cán vỏ, sên nhân, nặn bánh, đến xếp lên khay, đem nướng lửa than. Âm thanh chày giã mỡ, làn khói nghi ngút từ nồi sên nhân, mùi bột nướng thoảng trong gió… tất cả làm nên một ký ức nghề xưa. Hộp bánh giấy vuông vắn, hoa văn đỏ in đơn sơ, từng là niềm mong chờ của lũ trẻ đêm rằm, sau khi dâng lên mấm cúng ông bà, rồi chia cho xóm giềng.
Bánh pía ngày nay: phong phú và hiện đại
Ngày nay, bánh pía không dừng ở nhân đậu xanh – trứng muối. Người thợ đã sáng tạo thêm nhân sầu riêng, khoai môn, mè đen, trà xanh, thậm chí là phô mai, cà phê để chiều lòng khẩu vị hiện đại. Máy móc tham gia tăng năng suất, nhưng nhiều lò vẫn duy trì một số công đoạn thủ công để bảo toàn hồn vị truyền thống.
Bao bì cũng “lên đời”, từ hộp giấy mộc mạc, nay là carton cao cấp, hộp thiếc ánh nhũ, hộp sơn mài tinh xảo hay in lụa với hoạ văn, hoạ tiết bắt mắt,… Một số thương hiệu còn ra mắt phiên bản giới hạn (limited edition) cho mùa Tết, Trung Thu, hay thiết kế hộp sang trọng để xuất khẩu sang trời Tây… Từ món quê dân dã, bánh pía trở thành “quà di sản”, có mặt trong giỏ quà lễ, tiệc cưới hỏi, hay bàn tiệc ngoại giao.
Những lò bánh lưu giữ ký ức
Ở Sóc Trăng, Vũng Thơm được ví như “kinh đô bánh pía”, nơi cộng đồng Triều Châu định cư và gieo nghề bánh từ hơn ba trăm năm trước. Ban đầu, chiếc bánh chỉ đơn sơ với vỏ bột mì, nhân đậu xanh, lá cải muối mặn. Dần dà, chiếc bánh được Việt hoá với sầu riêng, trứng muối, khoai mô tím. Những lò đầu tiên như Công Lập Thành, Mỹ Hiệp Thành, Thuận Thành, Tân Hưng… nối tiếp nhau, tạo nên một làng nghề đặc trưng. Bánh pía vừa là sinh kế, vừa là biểu tượng văn hoá của Sóc Trăng. Người ta bảo rằng, ăn bánh pía Vũng Thơm là chạm vào cả một miền nhớ, từ tiếng chuông chùa, khói lò bánh, và mùi thơm lan khắp làng.
Vĩnh Xương ở Vĩnh Long, lò bánh hơn trăm năm tuổi, vẫn nổi tiếng bởi giữ nếp “nhà làm”, từ nhân đậu xanh địa phương, sầu riêng cơm vàng chín vườn, trứng vịt chạy đồng, tuyệt nhiên không pha phẩm màu. Lá chanh giấy hái vườn quê, lạp xưởng hay xá xíu cũng tự tay chế biến. Khi hợp tác với thương hiệu quà tặng The Bloom, Vĩnh Xương tạo ra dòng bánh riêng, tinh chỉnh cho hợp khẩu vị thành phố: ít ngọt hơn, vỏ mỏng hơn, nhân thập cẩm nhuyễn mịn, nhưng vẫn giữ bản vị. Đặc biệt, The Bloom còn sáng tạo bao gói bằng đèn lồng giấy dó, vừa mang hồn làng nghề Việt, vừa thân thiện với môi trường, biến hộp bánh thành món quà văn hoá đầy nghĩa tình.
Còn ở Sài Gòn – Chợ lớn, lò Triệu Minh Hiệp ra đời từ năm 1948 trong con hẻm nhỏ Quận 6. Đến nay, vẫn giữ cách nặn tay, sên nhân thủ công, kiên định với triết lý “bánh ít nhưng thật ngon”. Bánh nơi đây không cầu kỳ hình thức, nhưng luôn kham hiếm; cảnh khách xếp hàng chờ mua bánh ra lò trở thành hình ảnh quen thuộc. Nếu Vũng Thơm vẫn bao gói giản dị, Vĩnh Xương – The Bloom có đèn lồng giấy dó nghệ thuật, thì Triệu Minh Hiệp giữ đặc trưng với hộp giấy gấp thủ công, in chữ hỷ đỏ, mộc mạc mà gần gũi.
Bánh pía trong nhịp sống hôm nay
Ngày trước, khi bánh Trung thu còn là xa xỉ, chỉ cần mâm bánh in và bánh pía đã đủ làm nên mùa trăng đoàn viên. Nay, bánh pía không chỉ gợi ký ức mà còn trở thành biểu tượng di sản, món quà gợi nhớ quê hương và gắn kết tình thân.
Giữa nhịp sống thành thị vội vã, có người tìm niềm vui nhâm nhi tách trà, ly cà phê specialty cùng miếng bánh pía thủ công. Cái thú ấy không chỉ là sự thăng hoa vị giác, mà còn là khoảng lặng để nhớ về giá trị của sự chậm rãi, khi từng lớp vỏ, từng vị nhân dạy ta cách thưởng thức cuộc sống tinh tế hơn.
Mỗi chiếc bánh hôm nay là kết tinh tay nghề truyền qua bao đời và sự thích ứng hiện đại. Không còn bó hẹp trong cộng đồng người Tiều, bánh pía đã thành một phần văn hoá Nam Bộ, được nâng niu như di sản. Ăn bánh nóng giòn ở Chợ Lớn, tặng hộp Vĩnh Xương cho bạn bè, hay ngồi giữa Vũng Thơm nghe kể chuyện lập làng – đó là những cách khác nhau để chạm vào quê hương.
Chiếc bánh tròn như một vòng nối truyền, bền bỉ đưa hương vị vượt thời gian, từ những chuyến ghe buôn năm xưa đến bàn trà phố thị hôm nay. Trong từng lớp vỏ mịn, từng vị nhân nồng nàn, người ta vẫn tìm thấy quê hương gần gũi, tìm thấy tuổi thơ thân thương.
- Xem thêm: Bánh Pía ở Vũng Thơm, Sóc Trăng