Tại Hy Lạp vào thời cổ đại có nhiều truyền thuyết đề cập đến những sinh vật thần thoại. Chúng đã lan tỏa ra khắp thế giới cho đến ngày nay.
Tuy nhiên, nhiều sinh vật trong thần thoại được truyền cảm hứng không phải bởi trí tưởng tượng mà từ những điều có thực trong thực tế.
Các nhà khoa học đã nhận ra rằng các khu vực được đề cập trong thần thoại thời cổ đại thường là nơi phát hiện hóa thạch với số lượng lớn.
Người xưa trong khi cố gắng tìm cách giải thích về những thứ họ nhìn thấy đã lồng ghép chúng vào trong những câu chuyện truyền thuyết hay thần thoại.
1. Cyclops – người khổng lồ một mắt
Trong thần thoại Hy Lạp, Cyclops là những người khổng lồ với một con mắt duy nhất nằm ngay giữa trán. Chúng được biết đến vì sự tàn ác và man rợ; gieo rắc sự sợ hãi khắp nơi vì chúng không phải là con người, cũng không phải thần thánh.
Nhân vật Cyclops nổi tiếng nhất là Polyphemus, kẻ đã tấn công Odysseus (vua xứ Ithaca, một anh hùng trong sử thi Odyssey) trong một hang động và ăn thịt một nửa đội quân của ông.
Odysseus đã đâm thủng con mắt duy nhất của Cyclops bằng một cây lao gỗ. Sau đó, ông và những người lính của ông đã trốn thoát bằng cách nấp bên dưới những con cừu khi chúng ra khỏi hang.
Mới nghe qua, ta tưởng chừng như Cyclops đúng là chỉ có trong chuyện thần thoại. Nhưng về sau, người ta đã phát hiện nhiều hộp sọ chỉ với một hốc mắt duy nhất nằm ngay giữa trán. Thoạt đầu, các nhà khảo cổ cho rằng họ đã tìm được hài cốt của người khổng lồ một mắt.
Tuy nhiên, các nghiên cứu sau đó đã xác định hộp sọ này thực ra là của loài voi lùn. Nơi chúng ta tưởng là “hốc mắt” thực ra là khoang mũi và lỗ mở của vòi voi.
Rất nhiều hộp sọ của loài voi lùn này đã được tìm thấy ở Cyprus, đặc biệt là trong các hang động, nơi được cho là nơi trú ẩn của người khổng lồ một mắt.
Vì thế, cũng thật tự nhiên khi hộp sọ voi lùn được xem như bằng chứng về một chủng tộc gồm những sinh vật khổng lồ chỉ có một con mắt giữa trán và khoái khẩu với món… thịt người.
2. Kraken – quái vật biển khổng lồ
Có nguồn gốc từ truyền thuyết dân gian Bắc Âu, Kraken là một con quái vật biển khổng lồ có thể dùng xúc tu của nó quấn lấy con tàu và kéo nó vào lòng biển hoặc bơi quanh nó để tạo ra một xoáy nước hút con tàu xuống đáy biển.
Các tài liệu bằng văn bản đầu tiên đã đề cập đến Kraken từ năm 1180. Các tài liệu này chép rằng có một con quái vật biển khổng lồ với những xúc tu to tướng đã kéo chìm những chiếc tàu đi biển. Kraken được đồn đại là có khả năng nuốt toàn bộ thủy thủ đoàn cùng một lúc.
Huyền thoại về Kraken có thể đã xuất hiện sau khi con người nhìn thấy một con mực khổng lồ thuộc loài Architeuthis dux với cơ thể dài 18m, hoặc kinh khủng hơn là loài mực khổng lồ Mesonychoteuthis hamiltoni lớn hơn gấp mấy lần loài mực Architeuthis dus.
Rất ít loài mực khổng lồ từng được con người tìm thấy còn nguyên vẹn vì chúng sống trong vùng nước sâu của Nam cực. Vì lý do này, rất khó tìm thấy bằng chứng chứng minh cách thức mà loài mực khổng lồ tấn công con mồi của chúng.
Một số nghiên cứu gần đây cho thấy chúng dùng xúc tu giữ chặt con mồi rồi đưa con mồi vào miệng. Nhưng sự thật là chưa từng có ai chứng kiến.
3. Thú mỏ vịt
Mặc dù không quá cổ xưa, loài thú mỏ vịt từng được xem là một con vật thần thoại. Nhưng thú mỏ vịt là một sinh vật hoàn toàn có thật, dù nhìn chúng ta thấy có chút gì huyền bí và lạ lẫm.
Được phát hiện lần đầu tiên vào thế kỷ 18, thú mỏ vịt được nhiều người tin rằng chỉ là một trò lừa bịp lố bịch và điều này không phải là không có lý do.
Thế kỷ 18 là một thời kỳ mà các nhà tự nhiên học sáng tạo ra tất cả các loại sinh vật kỳ lạ bằng cách nhồi bông cộng thêm trí tưởng tượng phong phú của họ.
Ví dụ như Albertus Seba – một dược sĩ người Hà Lan, cũng là nhà sưu tập động vật nổi tiếng – có một phòng trưng bày động vật kỳ lạ gợi lên sự tò mò của khách tham quan.
Nhưng một số động vật trưng bày là thật và một số thì không thật. Chẳng hạn như tiêu bản về con quái vật Hydra 7 đầu thực ra là những con rắn được may dính vào cơ thể một con chồn.
Với thú mỏ vịt đúng là nếu chỉ nhìn thoáng qua thì thấy nó có vẻ rất đáng ngờ. Nhà động vật học người Anh George Shaw vào năm 1799 đã viết rằng: “Trông nó giống như cái mỏ của một con vịt được nhét vào đầu một con vật bốn chân”.
Thú mỏ vịt đáng chú ý vì nhiều lý do chứ không chỉ do hình dạng đặc biệt của nó. Các nhà tự nhiên học thời ấy không thể xác định được có phải sinh vật này là thuộc lớp hữu nhũ hay không? Nó sẽ đẻ trứng hay sinh con?
Phải mất thêm 100 năm nữa cho các nhà khoa học mới tìm ra câu trả lời cho điều đó. Thú mỏ vịt là một trong số ít loài động vật có vú nhưng lại đẻ trứng.
4. Nàng tiên cá
Nếu ai đã từng đi tàu băng qua biển cả, chắc chắn sẽ được nghe truyền thuyết về những nàng tiên cá. Một trong những câu chuyện về các nàng tiên cá được ghi lại sớm nhất là nói về Thessalonike.
Thessalonike là chị em cùng cha khác mẹ với Alexander Đại đế. Sau khi Alexander Đại đế tìm được “suối nguồn tươi trẻ”, ông đã rửa tóc chị gái mình trong nguồn nước trường sinh này.
Khi Alexander Đại đế qua đời, chị gái của ông (cũng có thể là người yêu của Alexander) đã nhảy xuống biển tự tử. Nhưng Thessalonike không thể chết, thay vào đó bà đã biến thành một nàng tiên cá.
Truyền thuyết kể rằng khi gặp tàu thuyền đi trên biển, Thessalonike sẽ hỏi các thủy thủ: “Vua Alexander còn sống không?”.
Nếu họ trả lời: “Ông ấy còn sống, cai trị và chinh phục thế giới”, bà sẽ để họ lái tàu đi khỏi. Nhưng nếu họ nói ông đã chết, bà sẽ biến thành một con quái vật và nhấn chìm tàu của họ xuống đáy đại dương.
Có một cách giải thích về việc các thủy thủ thường xuyên nhìn thấy nàng tiên cá là do họ đã nhìn nhầm nàng tiên cá với một con… lợn biển (còn gọi là bò biển). Thật ra thì lợn biển chắc chắn không phải là một sinh vật có vẻ ngoài hấp dẫn. Vậy thì tại sao các thủy thủ có thể mắc sai lầm đến vậy?
Lý do là lợn biển có thể đưa đầu chúng lên khỏi mặt nước và quay từ bên này sang bên kia giống như con người. Và nếu nhìn từ phía sau thì làn da thô ráp của chúng trông giống như mái tóc dài. Các thủy thủ khi phải chèo thuyền một thời gian dài trên biển dễ có cái gọi là “ảo giác chèo thuyền”.
Vì vậy, nếu ở một khoảng cách xa hoặc trong điều kiện thiếu sáng, họ có thể nhìn nhầm lợn biển thành một nàng tiên cá.
5. Truyền thuyết về ma cà rồng
Huyền thoại về ma cà rồng có thể nói là bắt đầu với cuốn tiểu thuyết Dracula (1897) của nhà văn Bram Stoker và kể từ đó hình tượng ma cà rồng có rất ít thay đổi – một người có màu da nhợt nhạt, thân hình thon thả với giọng nói thì thầm, ngủ trong quan tài và bất tử.
Nhà văn Bram Stoker đã xây dựng nhân vật ma cà rồng dựa trên tài liệu lịch sử về Vlad Impaler (Vlad, người xiên cọc hay Vlad Dracular). Cũng có thể là Stoker đã lấy cảm hứng từ những tin đồn và sự mê tín quanh cái chết và việc chôn cất tử thi trong thời điểm đó, cũng như sự thiếu hiểu biết về cách thức tử thể phân rã.
Sau khi chết, da của xác chết co lại; vì thế, răng và móng tay của nó sẽ lồi ra như thể đang phát triển. Cũng như vậy, trong khi các cơ quan nội tạng bị phá vỡ, “chất dịch” có thể rò rỉ ra từ mũi và miệng, để lại một vết đen. Mọi người có thể “diễn dịch” điều này như là xác chết uống máu từ người sống.
Cũng có bằng chứng từ chính quan tài. Đôi khi có những dấu cào xước được tìm thấy bên trong nắp quan tài, được xem như bằng chứng cho thấy người chết đã sống lại và cố gắng bật nắp quan tài của họ.
Đó là trường hợp của những người rơi vào tình trạng hôn mê, được người thân chôn cất vì ngộ nhận rằng họ đã qua đời. Sau khi khôi phục ý thức, họ đã cố gắng tự giải thoát mình trong tuyệt vọng và cuối cùng đã bị “chết thực”.
Người ta tin rằng nhà triết học và tu sĩ John Duns Scotus đã chết theo cách như vậy. Xác ông đã được tìm thấy trong một hầm mộ bên ngoài quan tài của mình với hai bàn tay dính đầy máu và thâm tím vì nỗ lực thoát ra khỏi quan tài.
6. Người khổng lồ Goliath
Truyền thuyết về người khổng lồ là một phần của văn hóa dân gian các nước từ hàng ngàn năm nay. Trong thần thoại Hy Lạp, chúng ta có Gigantes là một bộ tộc gồm 100 người khổng lồ do nữ thần Gaia sinh ra sau khi thụ thai từ dòng máu tuôn ra trong quá trình đẽo gọt sao Thiên Vương.
Trong thần thoại Bắc Âu, Aurgelmir là một người khổng lồ sinh ra từ những giọt nước hình thành khi vùng đất băng giá (Niflheim) gặp vùng đất nóng và lửa (Muspelheim).
Sau khi bị các vị thần giết chết, trái đất hình thành từ thịt ông, biển từ máu ông, những ngọn núi từ xương ông, đá từ răng ông, bầu trời từ sọ ông và những đám mây từ não ông.
Lông mày của Aurgelmir thậm chí còn trở thành hàng rào bao quanh Midgard – cách mà người Viking nói về quả đất.
Người khổng lồ trong kinh thánh, Goliath, được cho là cao hơn 2,74m. Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Ulster Medical Journal thì Goliath bị David giết bằng một chiếc ná bắn đá.
Viên đá do David ném ra đã trúng ngay giữa trán Goliath. Theo các nhà khoa học, người khổng lồ có thể là do họ có một khối u trong tuyến yên làm kích thích sự tăng trưởng.
Nếu Goliath cũng có một khối u tuyến yên, nó có thể đè lên các dây thần kinh thị giác, làm Goliath bị chứng rối loạn thị giác, không thể nhìn thấy viên đá mà David đã quăng ra.
7. Banshee – nữ thần báo tử
Trong nền văn hóa dân gian Ireland, banshee – nữ thần báo tử – là một phụ nữ trẻ đẹp với mái tóc trắng xõa ra và đôi mắt đỏ hoe vì “than khóc”.
Banshee xuất hiện để báo với đối tượng mà cô ấy hướng đến rằng ai đó trong gia đình họ sắp sửa qua đời.
Sự xuất hiện của Banshee không phải là một lời đe dọa, mà giúp cho mọi người có đủ thời gian để nói lời tạm biệt với những người thân yêu của họ.
Không có gì là rõ ràng về thời điểm xuất hiện truyền thuyết Banshee. Theo Cathreim Thoirdhealbhaigh – một tài liệu ghi chép về lịch sử ngôi làng Torlough thì Banshee đã có từ năm 1350 và chúng vẫn được lưu truyền đến giữa thế kỷ 19.
Tại Ireland, nghi thức Keening (than khóc) là cách truyền thống để phụ nữ bày tỏ sự đau buồn của họ. Những phụ nữ Ireland sẽ tập trung ở nghĩa trang và than khóc cho nổi đau và sự mất mát của họ.
Keening dần lụi tàn trong thế kỷ 19 khi nó biến tướng thành một thứ gì đó thu hút du khách tìm đến để xem các keener (người than khóc) tại một “lễ tang thực sự của người Ailen”.
- Xem thêm: Nữ thần lúa ở Đông Nam Á
Tuy nhiên, vì người Ireland luôn sẵn sàng tin vào những chuyện siêu nhiên, họ đã lấy ý tưởng về một nàng tiên xinh đẹp và trộn lẫn nó với nỗi buồn của những phụ nữ than khóc (keening) để tạo ra hình tượng banshee với nhiệm vụ cảnh báo để thân nhân người quá cố có thể nói lời tạm biệt cuối cùng.
8. Hydra – con rắn nhiều đầu
Trong thần thoại Hy Lạp, hydra là một con rắn biển khổng lồ có 9 đầu, một trong số 9 cái đầu đó là bất tử. Nếu một cái đầu bị cắt đứt, hai cái đầu khác sẽ mọc ra từ vết chém.
Giết chết hydra là một trong 12 chiến công của dũng sĩ Hercules. Để làm được điều này, Hercules đã nhờ cháu trai là Iolaus giúp đỡ. Iolaus đã nướng chín những vết thương khi Hercules cắt đầu nên hydra không thể mọc ra đầu mới, cho đến khi chỉ còn lại cái đầu bất tử. Hercules đã cắt luôn và chôn nó dưới một tảng đá khổng lồ.
Huyền thoại về hydra có thể đã được lấy cảm hứng từ thiên nhiên. Đã có nhiều tài liệu ghi lại các trường hợp về rắn có nhiều đầu (mặc dù 9 cái đầu thì quá nhiều). Tỷ lệ có nhiều đầu đối với loài bò sát dường như cao hơn so với bất kỳ loài nào khác.
Thậm chí có khả năng là các nhà khoa học đã nghiên cứu về trường hợp các cặp song sinh dính liền để tạo ra động vật có nhiều đầu.
Vào đầu thế kỷ 20, trong một thí nghiệm, Hans Spemann đã gắn phôi của con kỳ giông cùng với một sợi tóc con người với hy vọng tạo ra một đứa trẻ sơ sinh có hai đầu.
9. Những con sói khổng lồ
Trong những ngày này, những con sói đáng sợ nhất được mọi người biết đến có mối liên hệ với bọn trẻ nhà Stark trong bộ phim Game of Thrones (Trò chơi vương quyền). Tuy nhiên, loài sói khổng lồ này hoàn toàn không phải do những nhà làm phim tưởng tượng ra.
Lớn hơn nhiều so với một con sói hiện đại, loài sói khổng lồ từng sống ở châu Mỹ cho đến khi tuyệt chủng vào khoảng 10.000 năm trước. Hơn 4.000 di tích hóa thạch của loài sói này đã được phát hiện tại La Brea Tar Pits ở Los Angeles.
Người ta tin rằng chúng có lẽ đã bị mắc kẹt trong khi tìm cách ăn thịt của những con vật bị dính bẫy khác.
Loài sói khổng lồ có hộp sọ rất lớn, nhưng bộ óc lại nhỏ hơn chó sói hiện đại. Nếu bộ óc lớn hơn, chúng có thể đã nhận ra những động vật mà chúng muốn ăn thịt bị mắc kẹt trong các hố hắc ín.
Tuy nhiên, không có bằng chứng nào cho thấy sói khổng lồ bạch tạng đã từng tồn tại, mặc dù có những con sói bạch tạng đã được sinh ra trong quần thể sói hiện đại.
10. Basilisk – rắn thần
Theo thần thoại Hy Lạp và trong phim Harry Potter, rắn thần basilisk (còn gọi là cockatrice) là một con rắn có cái nhìn chết người và hơi thở khủng khiếp.
Nó sinh ra từ một quả trứng do gà trống đẻ và được ấp bởi một con rắn. Basilisk chỉ sợ tiếng gà gáy và chồn vì chúng miễn dịch với nọc độc của nó (hoặc thanh kiếm của Harry Potter).
Trong thần thoại Hy Lạp, basilisk chỉ có kích thước bình thường, nhưng nó đã trở nên khổng lồ khi ẩn nấp trong căn phòng bí mật của trường học phù thủy Hogwarts (Harry Potter).
Mặc dù chuyện một con gà trống có thể đẻ trứng hay một con rắn sẽ chịu ấp quả trứng này nghe chừng vô lý, ý tưởng về một con rắn thần dường như có cơ sở thực tế.
Con rắn basilisk trong huyền thoại có lẽ là một con rắn hổ mang Ai Cập – một loài rắn đặc biệt nguy hiểm, có thể phun nọc độc đến một khoảng cách 2,4m và hướng đến mắt của kẻ thù.
Điều này giải thích cho việc con rắn basilisk làm chết những người dám nhìn vào mắt nó. Khắc tinh của rắn hổ mang là cầy mangut, mà nhìn rất giống với một con chồn.
Alexander Đại đế được cho là đã sử dụng một tấm gương để hạ một con rắn basilisk. Khi con rắn basilisk nhìn thấy hình ảnh nó trong gương, nó đã chết ngay lập tức. Nhà văn nổi tiếng J.K. Rowling đã đưa chi tiết này vào trong cuốn tiểu thuyết Harry Potter của mình.
