Bếp rộng hay hẹp, hoành tráng hay đơn giản cũng để phục vụ việc chế biến, cung cấp cho bữa ăn gia đình. Chuyện ăn luôn đứng đầu bảng trong các nhu cầu thiết yếu, và do đó trong phong thủy ngôi nhà Việt thì vị trí và sắp xếp khu bếp luôn giữ vị trí quan trọng. Theo thời gian, từ nấu nướng đến ăn uống đã có nhiều biến chuyển về quan niệm phong thủy và tiện ích, đòi hỏi nội thất hiện nay phải quan tâm nhiều hơn.
Tạo dựng không gian ăn uống hài hòa
Không gian nào trong nhà cũng cần có tính liên kết và tính độc lập. Không thể có một nơi ăn uống tốt nếu như chỗ ngồi ăn thiếu liên kết và thiếu độc lập. Nói cách khác, đó là bài toán nhiều mục tiêu “vừa là – vừa là” cần phải giải. Hầu như mọi nhà hàng tổ chức bài bản đều phải thiết kế các phòng ăn lớn, phòng ăn riêng, chỗ ngồi ăn từ hai người, bốn người cho đến bàn tròn, bàn dài, bàn ghép… để đáp ứng được tính đa dạng của không gian, tăng khả năng kết nối, đồng thời giữ được sự riêng tư khi khách có yêu cầu.
Trước kia, trong ngôi nhà truyền thống, một số chức năng như khu bếp, vệ sinh bị xem là khu phụ, trong khi khá đề cao bàn thờ, phòng tiếp khách, dẫn đến sự thiếu hài hòa về tiện nghi, nặng hình thức lễ giáo, trưng bày đồ nội thất kiểu tốt khoe xấu che, ít chăm chút cho nơi sinh hoạt hằng ngày, riêng tư. Phong thủy hiện đại đã có những điều chỉnh phù hợp với tiện ích ngày càng cao, liên kết không gian đa năng nhiều hơn, và do đó, phòng ăn hay khu vực bàn ăn hiện nay đã khác với kiểu “ngồi ăn xó bếp, xếp chiếu ngoài hiên” như thuở trước ở nhà nông thôn.
Thời đại mới cũng không chỉ đề cao ba bữa ăn, mà còn là khoảnh khắc thưởng trà, quầy bar thư giãn, hay góc vườn đãi tiệc, sân thượng tổ chức BBQ ngày nghỉ… Tất cả đều là những không gian ẩm thực đậm chất gia đình, tùy nhà có thể ít dùng nhưng cần tính toán trước để khi cần thì có, không bị động, tránh xáo trộn, bừa bộn, kết nối nội khí tốt hơn.
Chớ quên nền tảng triết lý phương Đông
Cho đến nay, các nguyên tắc của thực dưỡng (Macrobiotic) ngày càng phổ biến không chỉ bởi lợi ích đem lại về sức khỏe, mà còn góp phần thay đổi nhận thức của thế giới về khai thác lương thực, giữ gìn môi trường, hướng tới môi trường sống lành mạnh, hài hòa, cân bằng Âm Dương. Thực dưỡng quan niệm “ăn đúng sẽ suy nghĩ đúng và hành động đúng”, trong đó việc ăn đúng liên quan đến thức ăn, cách nấu ăn, thái độ ăn và giờ ăn. Dù không cùng ngành với kiến trúc – xây dựng, nhưng thực dưỡng lại có chung nền tảng triết lý Âm Dương, và những ai quan tâm đến chuyện ăn cũng chắc chắn không thể thờ ơ với chuyện ở, cụ thể là không gian nấu ăn cũng như chỗ ngồi ăn đều không nằm ngoài các mối quan hệ chặt chẽ với ngôi nhà và người cư ngụ.
Triết lý phương Đông không cổ xúy cho việc tổ chức bữa ăn (hằng ngày) kiểu hoành tráng, tốn kém, mà luôn hướng đến môi trường ẩm thực đúng mực, giản dị và thanh sạch. “Nhà sạch thì mát, bát sạch ngon cơm”, từ xưa cha ông đã hình thành nếp ăn ở gọn sạch, thoải mái và hợp phong thủy qua rất nhiều kinh nghiệm bố trí chỗ quây quần ăn uống, nghỉ ngơi. Đặc trưng ngũ hành của nơi ăn là thuộc hành Mộc, dinh dưỡng tốt cũng như cái cây được chăm sóc đúng, đủ nước và ánh sáng, thích ứng theo thời tiết, không thừa, không thiếu, với nguyên tắc: Mộc tăng – Hỏa giảm – Kim hạn chế.
Định vị phòng ăn trong nhà hợp lý hơn cả là kề cận bếp mà vẫn nhìn được ra không gian thoáng đãng bên ngoài, hoặc khoảng thiên nhiên mang tính chất hỗ trợ điểm nhìn cho bữa ăn. Từ đó việc giảm Hỏa được phát huy, người ăn không có cảm giác nóng nực do nhiệt lượng, đồng thời thư giãn tốt hơn. Cũng cần hạn chế bớt hành Kim trong phòng ăn (Kim khắc Mộc) như tránh đặt nhiều máy móc (tivi, máy tính) bởi những thiết bị này vừa có từ tính, không hợp vệ sinh, vừa làm mất tập trung trong bữa ăn (nhất là đối với trẻ em). Đồ dùng phòng ăn rất cần tương hợp với hành Mộc, trong đó đồ gỗ thân thiện, ấm áp hơn so với bàn ghế bằng kim loại hay đá.
Ăn trông nồi ngồi trông hướng
Nhiều người hay xem phong thủy là chuyện huyền bí hoặc thuộc về niềm tin, khó giải thích, cứ làm theo cho lành. Thực chất đó là kinh nghiệm từ văn hóa truyền thống trong chuyện ăn ở, những xếp đặt tưởng chừng nhỏ nhặt nhưng lại tiếp xúc lâu ngày, đúc kết thành nguyên tắc. Cha ông ta luôn khuyên con cháu giữ gìn ý tứ, sự quây quần ấm cúng và biểu hiện văn hóa rất cụ thể qua những câu như “ăn trông nồi ngồi trông hướng, miếng trầu là đầu câu chuyện” mang đậm triết lý về sự lựa chọn và cách ứng xử, còn gọi là Trạch Cát, đón lành tránh dữ.
Nhà ở truyền thống, nhà ở nông thôn hay dọn bữa ăn ra ngay tại bộ bàn ghế tiếp khách. Nhà ở hiện đại có tách bạch rõ ràng hơn, nâng cao vai trò của bếp, đưa bàn ăn vào bên trong gần khu bếp để trở thành một phần sinh hoạt nội bộ của riêng gia chủ. Những nhà có diện tích rộng thường sắp xếp phòng ăn riêng biệt (khi đãi tiệc, họp mặt bạn bè) tách biệt với bàn ăn dùng thường ngày.
- Xem thêm: Bếp Đông bếp Tây, xưa nay dung hòa
Cách làm này có lợi điểm là giúp phần đối nội – đối ngoại trở nên rõ ràng, nhưng không phải gia đình nào cũng áp dụng được. Giải pháp trung hòa là bố trí một bàn ăn đủ trang trọng gần với khu vực bếp, kết hợp trong bếp có thêm bàn ăn phụ kiêm bàn soạn cho bếp. Càng đi sâu vào bếp càng mang tính nội bộ nên những người thân có thể sử dụng bàn ăn phụ, còn khách và gia chủ sẽ gặp gỡ nhiều trong khu vực bàn ăn chính.
Tương tự như phòng khách, hướng ngồi của gia chủ và khách trong phòng ăn – bàn ăn cũng tuân theo Tọa Hướng tương hợp, trong đó ưu tiên cho khách điểm nhìn đẹp và tránh những vị trí nhìn vào bếp (Lộ Táo Khẩu), tránh gần phòng vệ sinh, sàn nước. Vị trí Tọa của khách cũng nên ít va chạm với các luồng di chuyển phục vụ bữa ăn (như đưa thức ăn ra, dọn bàn). Nói chung các vị trí chính yếu nên ổn định (không phải đi lại nhiều trong bữa ăn), có điểm tựa phía sau (tường, tủ kệ) và tầm nhìn bao quát tốt.
Nếu bàn ăn gần cửa sổ thì nên kê ghế theo hàng dọc để mọi vị trí có thể quan sát cửa sổ, tránh ngồi ngang hoặc có một ghế xoay lưng ra cửa sổ. Những loại ghế lưng cao giúp tạo nên Huyền Vũ chắc chắn, ghế có chỗ để tay giúp ổn định Thanh Long – Bạch Hổ. Nhưng ghế ngồi ăn không phải là ghế để làm việc hoặc tiếp khách, vì thế tránh chọn loại quá rộng, sâu hoặc ghế xoay. Đối với trẻ em nếu có thể nên dùng ghế dành riêng và chú ý vị trí an toàn, tránh để bé ngồi gần lối bưng bê đồ ăn ra thường xuyên.
Bài trí cụ thể
Để sắp xếp một bàn ăn hài hòa, cần lưu tâm đến đặc điểm, sở thích của gia đình và cả vị trí dự trù cho khách (nếu có) nhằm bài trí tương hợp. Tranh ảnh phong cảnh hay tĩnh vật, tiếng nhạc êm dịu, vừa đủ (thuộc hành Mộc và Thủy) luôn tạo không khí ôn hòa, nhẹ nhàng và hợp tâm lý khi ăn uống. Cố gắng giảm các trang trí thừa để tạo sự tập trung, dùng ánh sáng nhẹ và tránh để quạt hay máy lạnh chiếu thẳng vào người ngồi ăn, nếu có thể thì nên sử dụng thông thoáng tự nhiên hoặc bố trí khu vực bàn ăn dự trù tại hàng hiên, sân vườn để khi cần có thể sử dụng, tăng thêm tính thiên nhiên, thân thiện hơn.
Ngoài việc dùng bữa ăn chính, gia đình cũng có thể sum vầy xoay quanh bàn trà, uống nước hoặc ăn nhẹ trong phòng sinh hoạt mà không dùng đến bàn ăn hay đi sâu vào bếp. Các yêu cầu về phong thủy cũng tương tự như ở bàn ăn nhưng bổ sung thêm tính chất Dương, Động và linh hoạt hơn với những bài trí tươi vui, ngồi trong khoảng sân trời hay vườn, cần có dù che, mái bạt để tránh tác động xấu lên đầu người ngồi dưới.
- Xem thêm: Chỗ ngồi ăn trong nhà
Nếu có điều kiện, một không gian trà đàm (uống trà hoặc cà phê, nói chuyện, thư giãn vào buổi sớm hoặc chiều tối) rất hợp phong thủy, với vị trí có thể cố định hoặc không, tùy thuộc thời tiết và tính chất sinh hoạt. Không gian này mang tính nghỉ ngơi có kèm theo ẩm thực, cần gắn kết với một khoảng thiên nhiên (nhìn ra sân vườn, hồ cảnh) hoặc nhân tạo (tranh ảnh, tủ trưng bày…) do đó mang tính Thổ, trung hòa là chính. Dù bố trí tại đâu, không gian trà đàm cũng cần giữ tính trung dung vừa phải, đơn giản và văn hóa.
Dù có phát triển hiện đại, nhịp sống hối hả đến đâu, nơi ăn uống vẫn rất thiết yếu với không gian Việt. Những dịp giỗ tết thì hầu như phòng ăn, bàn ăn luôn là điểm dừng chân cho mọi cuộc hội ngộ. Tìm kiếm cách thức sắp xếp sao cho từ chỗ nấu đến chỗ ăn đạt hiệu quả sử dụng cao và hài hòa về phong thủy là tiêu chí quan trọng để giữ gìn sự đầm ấm, an lành của mọi gia đình.
