Cách thành phố Vinh (Nghệ An) khoảng 170km (đi theo quốc lộ 1A và 48 về phía tây bắc), bản Hoa Tiến thường được gọi là “mường đẹp” bởi thiên nhiên thơ mộng như tranh và rất nhiều giá trị truyền thống đặc sắc còn lưu giữ cho đến nay…
Những guồng quay của sự sống
Từ Bến xe Chợ Vinh, chúng tôi lên chuyến xe khách về Quỳ Châu, một huyện miền núi thuộc tỉnh Nghệ An, trực chỉ bản Hoa Tiến – cái nôi của nghề dệt, nghề thêu thổ cẩm.
Nằm cách đường quốc lộ gần một cây số, được vây quanh bởi ba mặt núi, bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến) vừa mang vẻ liêu trai của một bức tranh thủy mặc; vừa đẹp mộc mạc, e ấp và ngây thơ như một cô sơn nữ. Xuyên qua cánh đồng lúa, rảo bước trên con đường dẫn vào bản mà chúng tôi ngỡ như mình lạc vào chốn thần tiên. Ánh hoàng hôn đỏ ửng đang xuống nhanh sau các dãy núi xa xa, hắt lên trên đồng lúa đang xanh đương thì con gái những ánh nắng cuối ngày mê hoặc. Dọc theo bờ ruộng là hàng chục guồng quay nước mải miết với công việc đưa dòng nước ngọt tưới xanh ruộng đồng.
- Xem thêm: Về Hòa Bình ăn cỗ lá kiểu Mường
Bản Hoa Tiến có 100% hộ gia đình là người dân tộc Thái, chủ yếu sinh sống bằng nghề nông và dệt, thêu thổ cẩm truyền thống. Chính quyền đã định hướng phát triển bản thành một điểm du lịch cộng đồng song chưa có sự quảng bá rộng rãi nên lượng khách đến vẫn còn hiếm hoi. Thông qua một người bạn, chúng tôi vào ở nhờ trong nhà chị Sầm Thị Bích, Chủ tịch Hợp tác xã làng nghề Thổ cẩm Hoa Tiến (HTX Hoa Tiến). Nhiệt tình mời khách dùng bữa tối với các món đặc sản là xôi nếp nương và thịt lợn mán, chị vui vẻ kể những câu chuyện truyền thống của người Thái.
Ngày hôm sau, chúng tôi thức dậy thật sớm đón bình minh cùng đồng ruộng nơi đây. Hôm ấy sương thật nhiều, giăng kín khiến các dãy núi như là mờ ảo xa xôi. Sương cũng phủ trên ngọn lúa như muôn vàn hạt ngọc lung linh, lấp lánh khi những tia nắng chiếu rọi. Trên bờ cỏ ven dòng suối nhỏ, những chú trâu, bò nhẩn nha gặm cỏ.
- Xem thêm: Những nẻo đường đa sắc dọc Sơn La
Guồng quay nước là một trong các nét truyền thống của bản Hoa Tiến đang được khuyến khích bảo tồn. Khắp các cánh đồng ở đây có đến hàng trăm chiếc guồng với số tuổi hơn cả một đời người, thậm chí đã trải qua nhiều đời. Chúng mạnh mẽ như tráng sĩ rừng xanh song cũng không kém phần lãng mạn khi mang vẻ đẹp của những bông hoa khổng lồ. Những thanh tre/mây tạo nên chiếc guồng quay được kết cấu khéo léo, đẹp mắt tựa như cánh hoa. Thi gan với thời gian, với nắng mưa, bão lũ, chúng trở nên trơn bóng, dẻo dai và ánh lên màu nâu cánh gián. Nhờ có những guồng quay này mà ngàn đời nay ruộng đồng Hoa Tiến xanh tươi, mùa màng bội thu. Theo quá trình lao động của mình, tự thân chúng còn tạo nên một bản hòa âm tuyệt vời giữa đồng ruộng bởi âm thanh rền rĩ do cọ xát quá trình xoay cộng với tiếng nước chảy róc rách hòa cùng tiếng chuông ngân nhẹ khi có cơn gió thổi ngang.
Những người giữ hồn thổ cẩm Thái
Trong mỗi ngôi nhà người Thái đều có khung cửi. Bản Hoa Tiến hiện có gần 300 ngôi nhà sàn cổ. Trong những ngôi nhà sàn, bên ô cửa sổ, thấp thoáng dáng các mẹ, các chị, các em say sưa xe tơ, dệt vải. Với đôi tay thuần thục, những guồng quay sợi cứ xoay tít và bó sợi thô nhanh chóng vơi đi và những cuộn chỉ thì dày lên sẵn sàng dệt nên những tấm vải. Chị Sầm Thị Bích cho biết, từ thuở bé, các cô gái Thái đều được mẹ truyền cho nghề dệt vải. Trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt vải, thêu thùa vốn là các công việc mà họ đều hết sức thuần thục như một bảo chứng cho sự trưởng thành của thiếu nữ Thái. Nghề dệt vải cũng chính là một trong những của hồi môn mà người mẹ dành tặng cho con gái của mình khi về nhà chồng. Theo truyền thống người Thái quan niệm về cái nết của người phụ nữ là: “Vui làm vui ăn. Vui quay xa thành sợi. Vui kéo sợi ươm tơ…”; “Sấp đôi tay đã thành hoa văn, ngửa bàn tay đã thành hoa lá”.
- Xem thêm: Vào thăm làng Bahnar ở Gia Lai
Điểm đặc biệt là tất cả các sợi vải đều được nhuộm bằng cây cỏ thiên nhiên như lá cà phê, cây cỏ mực, vỏ cây pháng đỏ, rễ xẹt, nghệ, lá mục vôi, lá hom, lá mượt, lá bàng, cắm phộng, gỗ mít… Chẳng hạn, màu vàng da cam được chiết ra từ rễ xẹt, lá nhãn vôi tạo nên màu xanh nõn chuối, màu nâu từ lá cà phê, màu đỏ từ cánh kiến… Nhờ vậy, sản phẩm thổ cẩm Hoa Tiến có sắc màu tự nhiên, tươi tắn, bền đẹp và an toàn cho người dùng.