Khi nào xe Hybrid mới đổ bộ vào Việt Nam? Năm 2008, khi Honda trưng bày chiếc Civic Hybrid tại Triển lãm ôtô Việt Nam, số lượng xe hybrid trên đường phố Hà Nội và TP.HCM chỉ đếm được trên đầu ngón tay.
Thế nhưng tới đầu tháng 9 vừa qua. Khi Toyota giới thiệu chi tiết về công nghệ xanh hybrid trong Triển lãm công nghệ cao Nhật Bản 2013 (tổ chức tại Hà Nội nhân 40 năm quan hệ ngoại giao Việt Nam – Nhật Bản) thì chúng ta đã dễ bắt gặp những chiếc xe mang ký hiệu H hoặc Hybrid trên đường, không chỉ ở các thành phố lớn, mà còn tại các tỉnh nhỏ.
Không triệt để nhưng hiệu quả
Ngoài việc trưng bày mô hình mặt cắt xe hybrid Prius nhằm giúp người tiêu dùng mục sở thị cái gọi là công nghệ hybrid đã khá quen thuộc trên các phương tiện thông tin đại chúng, ông Eiji Yanagida – chuyên gia của Tập đoàn Toyota Nhật Bản còn có buổi thuyết trình và trả lời mọi câu hỏi, thắc mắc về công nghệ xanh này trong khuôn khổ triển lãm. Nói một cách giản dị và ngắn gọn, hybrid hay động cơ lai là công nghệ kết hợp loại động cơ dùng xăng (hoặc dầu diesel) với động cơ điện trong quá trình vận hành xe nhằm tiết kiệm nhiên liệu và giảm thiểu khí thải độc hại ra môi trường. Động cơ xăng của xe hybrid xem ra không khác gì động cơ xăng của xe dùng hoàn toàn xăng thông thường, còn động cơ điện dùng năng lượng từ pin nạp.
Động cơ điện của xe hybrid có ưu thế là không phải nạp từ nguồn điện bên ngoài, mà được nạp trực tiếp từ nguồn năng lượng của xe khi hoạt động, thu nạp năng lượng dư thừa khi thắng xe… Bộ điều khiển điện tử sẽ quyết định khi nào dùng động cơ điện, khi nào dùng động cơ xăng, khi nào kết hợp đồng bộ cả hai và khi nào nạp điện cho pin để sử dụng về sau. Theo tính toán của các chuyên gia, động cơ hybrid có thể tiết kiệm được một nửa mức nhiên liệu so với động cơ xăng, ví dụ chiếc hybrid bán chạy nhất thế giới hiện nay là Toyota Prius (thuộc phân khúc sedan hạng trung, cùng phân khúc với Altis, Civic) chỉ tiêu tốn chưa tới 5 lít xăng trên quãng đường dài 100km.
Thật ra, nói về khả năng tiết kiệm nhiên liệu và giảm thiểu khí thải thì hybrid chưa phải là công nghệ hoàn hảo vì vẫn sử dụng động cơ đốt trong (nhiên liệu là xăng hoặc dầu diesel) nên vẫn tiêu hao kha khá nhiên liệu và thải khí bẩn ra môi trường. Một vài công nghệ mới hơn, hiện đại hơn như ôtô điện, xe dùng pin nhiên liệu (fuel cell) hoặc dùng khí hóa lỏng (hydro) tỏ ra triệt để hơn trong việc tiết kiệm nhiên liệu và bảo vệ môi trường, nhưng lại khó phổ biến rộng rãi như công nghệ hybrid. Xe sử dụng động cơ hybrid không cần nạp điện từ nguồn bên ngoài, không bị giới hạn về quãng đường như xe điện, cũng không bị phụ thuộc vào hệ thống cung cấp nhiên liệu hydro hóa lỏng nên tạm thời được công nhận là công nghệ xanh hiệu quả nhất được áp dụng trong nhiều mẫu xe của các nhà sản xuất ôtô trên toàn thế giới.
Dòng chảy tương lai của thị trường thế giới
Được người Mỹ khai sinh từ năm 1901 nhưng phải đợi đến năm 1997, khi chiếc Toyota Prius lần đầu tiên được giới thiệu tại Nhật Bản, hybrid mới chính thức trở thành công nghệ của ngành sản xuất ôtô thế giới. Nhật Bản cũng trở thành nơi áp dụng công nghệ này thành công nhất thế giới với hai “đại gia” sản xuất xe hybrid là Toyota và Honda. Khi người tiêu dùng ở các nước công nghiệp phát triển ngày càng quan tâm tới môi trường (cả người Mỹ cũng từ bỏ thói quen sử dụng xe to để chuyển sang xe nhỏ) thì xe hybrid càng được quan tâm. TờLos Angeles Times từng nhận định rằng thời đại của xe hybrid đang bùng nổ (booming). Còn theo một nghiên cứu của Experian Automotive, lượng xe hybrid tiêu thụ tại Mỹ trong năm 2012 đã tăng 40% so với năm 2011. Đến năm nay, tình hình tỏ ra khả quan hơn nữa.
Tính tới tháng 8-2013, đã có khoảng 6,8 triệu chiếc xe được trang bị động cơ hybrid đã đến với người tiêu dùng trên toàn cầu. Tập đoàn Toyota đang dẫn đầu với tổng cộng hơn 5,5 triệu xe hybrid của cả hai thương hiệu Lexus và Toyota đã được bán ra. Honda đứng vị trí thứ hai với khoảng 1 triệu xe, tính tới tháng 9-2012. Một trong các hãng xe Mỹ là Ford cũng nhanh chóng gia nhập thị trường xe hybrid với hơn 250 ngàn chiếc đã tiêu thụ được ngay tại thị trường Mỹ (tính tới tháng 7-2013). Prius – chiếc xe hybrid đầu tiên được tung ra thị trường hiện cũng là sản phẩm xanh của ngành ôtô bán chạy nhất thế giới. Tính đến tháng 6 năm nay, đã có khoảng 3 triệu chiếc Prius lăn bánh trên các con đường thuộc hơn 80 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tốc độ phát triển của dòng xe này khá nhanh, điển hình là Ford đã tăng doanh số bán xe hybrid của họ tới hơn năm lần trong bảy tháng đầu năm nay so với cùng kỳ năm ngoái. Tính tới tháng 3 năm nay, Toyota cũng tăng được 71,6% sức tiêu thụ của Prius trên toàn cầu so với cùng kỳ năm 2012.
Cơ hội nào cho các thị trường mới như Việt Nam?
Xe được trang bị động cơ hybrid có nhiều ưu điểm như đã nói ở trên, nhưng không phải không có điểm yếu khiến người tiêu dùng phải tính toán. Trước hết, giá bán loại xe này đắt hơn xe có cùng tính năng được trang bị động cơ xăng. Trên thị trường Mỹ, những chiếc xe hybrid phổ thông như Prius hay Civic dù có giá dưới 30.000 USD nhưng vẫn đắt hơn khoảng năm, bảy ngàn USD so với chiếc “không lai” cùng loại. Chính pin sạc, động cơ điện và bộ điều khiển máy tính tinh vi khiến giá thành sản xuất một chiếc hybrid cao hơn so với loại xe dùng nhiên liệu hóa thạch truyền thống. Đã vậy, sau một thời gian sử dụng, chủ sở hữu sẽ còn phải tốn một khoản tiền để thay pin đã bị chai và điều này khiến cho xe lắp động cơ hybrid mang ý nghĩa bảo vệ môi trường hơn là tiết kiệm chi phí cho người sử dụng. Cũng vì vậy, nhiều năm qua, xe hybrid chủ yếu được đón nhận ở các nước công nghiệp phát triển, nơi người tiêu dùng có ý thức cao về bảo vệ môi trường.
Mỹ, Nhật và châu Âu là ba thị trường lớn nhất của xe hybrid hiện nay. Tính tới hết tháng 3 năm nay, người Mỹ đã mua khoảng 2,7 triệu chiếc xe hybrid, trong đó nhiều nhất là Prius (hơn 1,2 triệu chiếc). Nhật Bản cũng là thị trường tiêu thụ mạnh dòng xe xanh này với hơn 2 triệu chiếc (tính tới tháng 10-2012), còn châu Âu tiêu thụ khoảng 550.000 chiếc (tính tới tháng 12-2012).
Ở châu Á, ngoại trừ Nhật Bản, việc lựa chọn những dòng xe xanh chỉ mới được chú ý trong khoảng thời gian ngắn gần đây nhưng xem ra, đó lại là xu hướng phát triển mạnh khi khu vực này đang phải đối mặt với nạn ô nhiễm môi trường và chịu sức tấn công của các nhà sản xuất xe hơi từ khắp nơi trên toàn thế giới. Một nhà khoa học – Tiến sĩ Peter Hardop từng nhận xét rằng “Trung Quốc tiêu thụ hơn 90% số lượng xe đạp điện trên thế giới, còn người Nhật thì mua hầu hết số xe hybrid được bán ra thị trường. Thế nhưng đến năm 2022, tất cả sẽ đảo lộn”. Theo nhận định của chuyên gia này, chưa tới mười năm nữa, xe xanh (gồm xe hybrid và xe hơi điện) sẽ là phân khúc lớn nhất của thị trường xe hơi Trung Quốc.
Một vài nước trong khu vực Đông Nam Á như Thái Lan, Malaysia đều đã có chính sách miễn giảm thuế cho dòng xe hybrid, khiến cho cơ hội phát triển của loại xe này thêm lớn. Dòng Camry hybrid lắp ráp tại Thái Lan được miễn thuế pin và động cơ điện, được giảm thuế tiêu dùng từ 35% xuống còn 10% nên giá bán xe Camry Hybrid chỉ cao hơn Camry chạy xăng khoảng 3.000 USD, còn giá bán xe Prius ở Thái Lan chừng khoảng 25.000 USD, cũng chỉ nhỉnh hơn giá ở Mỹ đôi chút. Bởi vậy, cả hai nhà sản xuất xe hybrid hàng đầu thế giới là Toyota và Honda đều đã “đổ quân” vào các thị trường này. Bên cạnh Prius, người ta còn thấy phổ biến tại Thái Lan các mẫu Honda Jazzz Hybrid, Honda Fit Hybrid. Toyota đã lắp ráp tại Thái hai mẫu Prius, Camry Hybrid, sắp tới sẽ có thêm Yaris Hybrid.
Ở Việt Nam, những người chọn mua xe hybrid thường chuộng các mẫu xe Nhật Bản danh tiếng như Prius, đặc biệt là các dòng SUV của Lexus. Dù số lượng xe hybrid đã tăng lên trong một, hai năm nay nhưng tốc độ tiêu thụ chưa cao do người mua loại xe này không được hưởng chính sách ưu đãi về thuế. Cách đây không lâu, khá nhiều chủ xe hybrid đã bị truy thu hàng chục tỉ đồng tiền thuế. Theo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, xe ôtô chạy bằng xăng kết hợp năng lượng điện hoặc năng lượng sinh học, trong đó tỷ trọng xăng sử dụng không quá 70% mức năng lượng sử dụng mới được áp mức thuế suất tiêu thụ đặc biệt (bằng 70% mức áp dụng cho dòng xe chở người thông thường), nhưng tiếc rằng trên thế giới chưa có hãng xe nào sản xuất được loại xe thỏa mãn tiêu chí đó. Dễ hiểu vì sao cả Honda lẫn Toyota mới chỉ mang xe hybrid tới Việt Nam để… triển lãm!
Thiết nghĩ, muốn giúp cho những dòng xe xanh thân thiện với môi trường rộng cửa bước vào thị trường Việt Nam, cần phải thực hiện nhiều điều chỉnh trong chính sách bên cạnh sự nỗ lực của các nhà sản xuất cũng như ý thức trách nhiệm bảo vệ môi trường của giới tiêu dùng.
