Ung thư tuyến giáp đang trở thành nỗi ám ảnh của rất nhiều người khi thông tin gần đây cho biết bệnh này gia tăng, và có thể phát hiện ung thư chỉ qua siêu âm trong dịp khám sức khỏe định kỳ. Số lượng câu hỏi gửi về Người Đô Thị nhờ tư vấn ung thư, chiếm phần lớn cũng là liên quan đến ung thư tuyến giáp. Để trả lời chung các thắc mắc của bạn đọc, chúng tôi đã trao đổi với TS-BS. Ngô Viết Thịnh (Phó trưởng khoa Ngoại 6 – bệnh lý tuyến giáp, Bệnh viện Ung bướu TP.HCM).
TS.BS Ngô Viết Thịnh cho biết, ung thư tuyến giáp chiếm khoảng 1% các loại ung thư và là bệnh lý ác tính thường gặp nhất của hệ nội tiết, với dạng mô học chiếm đa phần là carcinôm dạng nhú (85%), các loại ít gặp hơn: carcinôm dạng tủy, carcinôm không biệt hoá, lymphôm, sarcôm… Ung thư tuyến giáp dạng nhú thường cho di căn đến hạch vùng, hình thành đa ổ trong tuyến giáp. Tuy nhiên, ung thư tuyến giáp dạng nhú lại diễn tiến chậm và tiên lượng tốt nhất trong các dạng mô học của bệnh lý ung thư tuyến giáp.
___Nhiều người khi tình cờ đi khám sức khỏe định kỳ, bác sĩ siêu âm tuyến giáp phát hiện nhân giáp, có người được chỉ định làm FNA để xác định có phải ung thư hay không, có người thì không làm FNA. Vậy với những dấu hiệu nào của nhân giáp thì nên làm FNA, thưa bác sĩ?
Nhân giáp là sự phát triển bất thường của các tế bào tuyến giáp bệnh lý nằm trong tuyến giáp và tùy theo kích thước cũng như độ dày mỏng tổ chức mô vùng cổ để có thể sờ chạm được trên lâm sàng, sự tạo thành một khối bướu trong tuyến giáp, làm thay đổi cấu trúc và chức năng sinh lý của tuyến giáp. Phần lớn các nhân tuyến giáp lành tính (nhân phình giáp hạt đa hay đơn nhân, bướu lành tuyến giáp), chỉ một tỷ lệ nhỏ các nhân này là ác tính (nhân ung thư của tế bào tuyến giáp).
Để xác định chính xác một nhân tuyến giáp lành tính hay ác tính, người bệnh cần được tiến hành một số xét nghiệm cận lâm sàng đặc biệt trên một nhân giáp nghi ngờ. Trong đó siêu âm và thủ thuật FNA (chọc hút tế bào bằng kim nhỏ) là thường thực hiện, có giá trị thực tiễn cũng như phù hợp khả năng chi trả của người bệnh.
Không phải tất cả mọi người khi đi siêu âm phát hiện nhân giáp đều phải thực hiện FNA. Cần biết rằng, nhân giáp là bệnh lý khá phổ biến, chiếm 4-7% dân số, nữ gấp 3-4 nam, lớn tuổi dễ bị hơn trẻ tuổi. Tỷ lệ hạt giáp phát hiện qua siêu âm khoảng 30-67% trong dân số, trong đó tỷ lệ nhân giáp ác tính 5%. Trong thực hành lâm sàng hằng ngày trên một bệnh nhân, siêu âm vùng cổ hay siêu âm tuyến giáp sẽ được chỉ định, bước tiếp theo dựa vào các yếu tố nghi ngờ một nhân giáp ác tính mà người bệnh sẽ được chỉ định xét nghiệm FNA, cụ thể là:
– Đối với những người nguy cơ cao (tỷ lệ ung thư khoảng 70-90%), qua kết quả siêu âm nếu nhân đặc echo kém kèm theo một trong những yếu tố: bờ không đều, vi vôi hóa, chiều cao lớn hơn chiều rộng, xâm lấn vỏ bao, vôi hóa viền không liên tục thì thực hiện FNA khi bướu ≥ 1cm.
– Đối với người nguy cơ rất thấp (tỷ lệ ung thư khoảng < 3%) nếu nang một phần hoặc dạng tổ ong mà không có các yếu tố nguy cơ thì thực hiện FNA khi bướu ≥ 2,5cm.
___Trên mạng xã hội gần đây có thông tin một trường hợp ung thư nhưng kết quả FNA thực hiện ở hai cơ sở điều trị lại khác nhau. Với FNA ung thư tuyến giáp, tình trạng âm tính giả liệu có nguy cơ xảy ra không?
Đứng về mặt khoa học, bất cứ một xét nghiệm nào cũng có sai số (sai số ngẫu nhiên và sai số hệ thống mắc phải), sai số phụ thuộc vào con người thực hiện cũng như máy móc trang bị. Trong y học cho đến nay FNA vẫn là phương tiện hữu hiệu trong chẩn đoán bản chất hạt giáp, cung cấp những thông tin chuyên biệt về thành phần tế bào của nhân giáp, giúp bác sĩ có được quyết định xử trí hạt giáp thích hợp. FNA có thể thực hiện đơn lẻ hoặc dưới hướng dẫn của siêu âm. Trong một nghiên cứu ở Hoa Kỳ cho thấy, nếu hoàn toàn thực hiện FNA dưới hướng dẫn 20 siêu âm so với FNA đơn thuần sẽ làm giảm độ âm tính giả do đặt kim không đúng hay làm giảm số phết tế bào không chẩn đoán được từ 15% còn 3%.
Một xét nghiệm FNA được xem là có giá trị chẩn đoán khi có độ âm tính giả thấp. Độ âm tính giả trong y văn là 1-11%, giá trị có thể chấp nhận được là ≤ 5%. Chúng ta đã biết rằng FNA tuyến giáp là một phương tiện chẩn đoán an toàn, đơn giản, ít xâm lấn và chi phí chấp nhận được. Hơn nữa, thực hiện dưới hướng dẫn của siêu âm sẽ giúp việc đặt chọc kim được chính xác hơn, nhất là đối với những hạt giáp nhỏ, nằm sâu và gần những cấu trúc quan trọng như thực quản, động mạch cảnh… Tuy nhiên, độ chính xác của xét nghiệm này không chỉ phụ thuộc người thực hiện và bác sĩ giải phẫu bệnh mà còn tùy thuộc vào bệnh nhân, nghĩa là tùy thuộc kích thước hạt giáp, tính đồng nhất, sự phân bố mạch máu, vị trí của hạt giáp, sai lệch do lấy mẫu và thể trạng của bệnh nhân (bệnh nhân mập, cổ ngắn, dày mỡ)…
Những hạt giáp lớn hơn 1cm thường được chọc hút tế bào trực tiếp. Để cải thiện độ chính xác, trong một số trường hợp có thể kết hợp với sự hướng dẫn của siêu âm, đồng nghĩa với giá xét nghiệm sẽ tăng lên. Đối với FNA dưới hướng dẫn của siêu âm cho hạt giáp không sờ thấy được thì khả năng chẩn đoán chính xác bị hạn chế hơn, sẽ tùy thuộc hoàn toàn vào kích thước hạt giáp.
Trong những năm gần đây, nhờ những phương tiện chẩn đoán hình ảnh học tiến bộ dùng cho vùng đầu cổ, sự tiến bộ của siêu âm đã góp phần làm tăng khả năng phát hiện, chẩn đoán những hạt giáp có kích thước nhỏ mà trước đây thường không thể phát hiện khi khám lâm sàng. Từ đó, đã ra đời thuật ngữ carcinôm tuyến giáp dạng nhú kích thước nhỏ (Papillary Thyroid Microcarcinoma), theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới năm 1988, để chỉ những hạt giáp ác tính có đường kính ≤ 1cm. Trên thực tế lâm sàng, carcinôm tuyến giáp dạng nhú kích thước nhỏ thường được phát hiện trong các tình huống: tình cờ qua siêu âm và xác định chẩn đoán bằng FNA dưới hướng dẫn của siêu âm trước lúc mổ, được phát hiện tình cờ trong lúc mổ hoặc sau khi mổ cắt giáp vì những bệnh lý tuyến giáp lành tính. Hiện nay vấn đề xử trí thể bệnh này vẫn còn nhiều bàn cãi giữa hai xu hướng đó là chỉ theo dõi – chưa can thiệp phẫu thuật hoặc phẫu thuật ngay khi phát hiện được bệnh.
___Nếu chỉ bằng động tác tự sờ cổ thì người dân có thể phát hiện dấu hiệu ung thư tuyến giáp không, thưa bác sĩ?
Để xác định ung thư tuyến giáp phải trên cơ sở bác sĩ sờ khám lâm sàng như: một nhân giáp cứng chắc, dính khắn hay sờ được hạch cổ đi kèm hay bệnh nhân có biến đổi giọng nói… và kết quả giải phẫu bệnh là ung thư tuyến giáp. Nói chung một người dân thường thì không thể tự khám tuyến giáp của mình để xác định bản chất của bệnh lý. Vậy nên, người dân khi nghi ngờ có bướu giáp hoặc sờ thấy khối bướu trước cổ thì nên đến bác sĩ chuyên khoa ung bướu để được khám và tư vấn điều trị, đặc biệt là những bướu có triệu chứng nghi ngờ ung thư như: bướu lớn nhanh, mật độ cứng, nuốt vướng, khàn tiếng hoặc thay đổi giọng nói…
___Thưa bác sĩ, hiện nay ung thư tuyến giáp được điều trị như thế nào? Bạn đọc phản ánh có một số cơ sở quảng cáo kỹ thuật điều trị bằng sóng cao tần với bệnh lý tuyến giáp. Điều này có đáng tin cậy không?
Ung thư tuyến giáp biệt hóa tốt chiếm 90% và có tiên lượng rất tốt, tỷ lệ chữa khỏi > 95%. Cho đến nay phẫu thuật vẫn là phương pháp điều trị chính trong ung thư tuyến giáp, gồm có: phẫu thuật mổ hở, phẫu thuật nội soi, đường mổ nhỏ – MIVAT và Robotic. Sau phẫu thuật có thể điều trị thêm như: I131, xạ trị, hóa trị và thuốc nhắm trúng đích. Ung thư tuyến giáp hoàn toàn có thể điều trị thành công nếu được phát hiện ở giai đoạn sớm, tiên lượng dành cho người bệnh ung thư tuyến giáp tốt hơn so với những loại ung thư khác.
Người bệnh cần phân biệt bướu giáp lành với bướu giáp ác và không nên đánh mất cơ hội điều trị của chính mình; về phương diện đạo đức y khoa, bác sĩ cũng phải giải thích cho bệnh nhân biết thực sự tình trạng bệnh lý của họ (bệnh là bướu lành hay ác tính ung thư tuyến giáp) để có chọn lựa và chỉ định thích hợp. Chỉ định điều trị bằng sóng cao tần thay cho phẫu thuật chỉ áp dụng đối với trường hợp bị phình giáp nhân (tức bướu giáp lành), không có chỉ định cho bướu giáp ác. Cũng cần lưu ý, sóng cao tần chỉ làm bướu giáp lành nhỏ lại chứ không hết hẳn. Trường hợp có kết luận ung thư tuyến giáp (bướu giáp ác) thì không thể điều trị bằng sóng cao tần, mà phải phẫu thuật.
___Việc tầm soát và phát hiện sớm ung thư tuyến giáp sẽ ảnh hưởng thế nào đến hiệu quả điều trị?
Hiện nay chưa có khuyến cáo tầm soát ung thư tuyến giáp thường quy, ngay cả những nước có nền y học và kinh tế phát triển, vì chi phí sẽ rất lớn. Tuy nhiên, việc phát hiện ung thư giai đoạn sớm có thể giúp người bệnh chịu một cuộc phẫu thuật nhẹ nhàng hơn, ít biến chứng, chi phí điều trị rẻ, có tiên lượng tốt hơn, giảm khả năng phải uống hoóc-môn giáp suốt đời và tránh điều trị hỗ trợ sau mổ như phải dùng I131…
___Theo thông tin báo chí phản ánh, tại các bệnh viện có chuyên khoa ung bướu gần đây ngày càng có nhiều bệnh nhân tới khám và điều trị ung thư tuyến giáp. Sự gia tăng đó có bất thường không, thưa bác sĩ?
Theo Tổ chức Ghi nhận Ung thư Toàn cầu (GLOBOCAN), năm 2018 ung thư tuyến giáp đứng thứ 11 trong tổng số các ca ung thư ở cả hai giới với khoảng 567.000 ca mới mắc hàng năm, đứng thứ 5 trong số các loại ung thư ở nữ giới và đứng thứ 15 trong số các loại ung thư ở nam giới và ngày càng có xu hướng gia tăng. Dự báo năm 2020 ung thư tuyến giáp ở nữ giới sẽ lên hàng thứ 3. Ở Hoa Kỳ, tỷ lệ ung thư tuyến giáp chiếm 3,8% trong tất cả ung thư, khoảng 62.450 ca mắc mới/năm. Tại Việt Nam, ung thư tuyến giáp xếp thứ 9 trong các loại ung thư phổ biến nhất với 5.418 ca mắc mới/năm. Tỷ lệ ung thư tuyến giáp tăng dần nhưng tỷ lệ tử vong tương đối hằng định.
Hầu hết các loại ung thư có xu hướng gia tăng chủ yếu liên quan tới môi trường sống ô nhiễm, ăn uống thực phẩm độc hại, nhiễm vi sinh vật, hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia, sinh hoạt không điều độ… Tuy nhiên, với ung thư tuyến giáp còn có nguyên nhân người dân ngày càng ý thức được việc khám sức khỏe định kỳ, chủ động chăm lo sức khỏe, tầm soát bệnh sớm và một phần do y học phát triển, đặc biệt là siêu âm có độ phân giải cao, các phương tiện chẩn đoán hình ảnh học khác như CT-Scan, MRI, PET-CT và thủ thuật chọc hút tế bào bằng kim nhỏ FNA… Nếu như những hạt giáp có kích thước rất nhỏ trước đây thường không thể phát hiện khi khám trên lâm sàng (không sờ được nhân giáp) thì nay đã phát hiện được bằng siêu âm, cũng như xác định được tính chất mô học qua thủ thuật FNA dưới hướng dẫn của siêu âm đối với những hạt giáp này…
___Ung thư tuyến giáp có thể phòng ngừa được không, thưa bác sĩ?
Hiện nay chưa có phương tiện hay phương pháp điều trị nào phòng ngừa ung thư tuyến giáp (trừ trường hợp ung thư tuyến giáp dạng tủy, chiếm 3-5%). Tuy nhiên, khuyến cáo người dân không nên tiếp xúc với nguồn phóng xạ, ăn uống đầy đủ iod… Ngoài ra, thực hiện nếp sống lành mạnh, không hút thuốc lá, không lạm dụng rượu bia, không ăn thực phẩm nhiều chất béo, không ăn những thức ăn có nguồn gốc không an toàn, tăng cường vận động, tập thể dục thể thao, ăn nhiều rau xanh và trái cây tươi… cũng được cho là giúp phòng ngừa ung thư nói chung, trong đó có ung thư tuyến giáp. Người dân nên chủ động đi khám, tầm soát sức khỏe định kỳ. Khi nghi ngờ có bướu giáp hoặc sờ thấy khối bướu trước cổ thì nên đến bác sĩ chuyên khoa ung bướu thật sớm để được khám và tư vấn điều trị kịp thời.
Ung thư tuyến giáp là một trong những bệnh lý điều trị chủ yếu là phẫu thuật, tỷ lệ khỏi bệnh rất cao nếu bệnh được phát hiện sớm và được một cơ sở y tế phẫu thuật có kinh nghiệm và đúng chỉ định, các phương pháp điều trị hỗ trợ khác chỉ áp dụng khi bệnh tiến triển và phát hiện muộn trên lâm sàng.
