Ngay cả khi con cái học cao và thành đạt hơn cha mẹ thì thói quen “di truyền” này cũng không thay đổi! Điều này càng cho thấy tầm quan trọng của việc tạo thói quen đọc sách trong gia đình và ở lứa tuổi ấu niên.
Ngày nay, việc sử dụng email, Twitter hay Facebook đòi hỏi phải có kỹ năng đọc và viết. Vì vậy nhìn chung, nhu cầu đọc và viết tăng lên nhiều mặc dù không thể hiện duy nhất ở các dạng truyền thông truyền thống như sách, báo in. Do đó, tìm hiểu về văn hóa đọc không nên chỉ nhìn vào việc đọc sách, báo in. Đọc qua internet hay sách điện tử có thể tạm thời bị giảm chất lượng và hứng thú so với đọc sách in nhưng không vì thế mà làm giảm năng lực đọc.
Một buổi đọc sách của trẻ em nước ngoài
Văn hóa đọc cần được huấn luyện từ nhỏ
Có nhiều phương tiện để con người lưu trữ lịch sử và kiến thức như phim ảnh, hình ảnh, máy tính, sách báo… Chúng luôn biến động, nhưng điều bất biến là: Năng lực đọc văn bản là cơ sở cho năng lực truyền thông. Văn hóa đọc chủ yếu là thích đọc và biết đọc, biến việc đọc thành bộ phận của niềm vui sống hằng ngày. Sự thật giản dị: Người ta học đọc bằng cách… đọc, và đọc bắt đầu với những hình ảnh trong những truyện kể và truyện tranh tuổi thơ; vì đọc cần có tư duy và năng lực tưởng tượng; nghĩa là trước hết cần có những hình ảnh tư duy. Ta không thể học ngôn ngữ mà không có ngôn ngữ nội tâm và tiến trình tư duy bằng hình ảnh và biểu tượng. Do đó, ham đọc nằm trong tiến trình sở đắc và hoàn thiện ngôn ngữ và tư duy. Theo cuốn Chương trình khung cho giảng dạy cấp tiểu học của nước Đức của Rahmenlehrplan Deutsche Grundschule thì: “Đọc có nghĩa là mở rộng sự hình dung và sự hiểu biết. Nó mang lại hứng thú, kích thích trí tưởng tượng, thúc đẩy sự đối thoại với chính mình. Nó tạo điều kiện để đi đến thế giới kinh nghiệm và tình cảm của những người khác. Vì thế, đọc góp phần phát triển bản ngã và nhân cách của học sinh”.
Cấp tiểu học cơ sở có trách nhiệm đặc biệt để gây dựng và phát triển văn hóa đọc, vì thành công trong nhà trường phụ thuộc chủ yếu vào năng lực đọc của trẻ em. Có đến 80% kiến thức của học sinh từ lớp 5 được truyền đạt bằng văn bản. Học sinh nào đọc yếu sẽảnh hưởng nghiêm trọng đến triển vọng phát triển trong tương lai. Do vậy, nên khuyến khích việc học trọn ngày cho học sinh cấp 1 để có nhiều thì giờ kết hợp việc đọc trong giờ học và trong giờ nghỉ.
Cần nhiều sáng kiến để xây dựng văn hóa đọc ở cấp học cơ sở và phổ thông
- – Cần thiết nhất là cha mẹ đọc hoặc kể chuyện cho trẻ em từ 2-5 tuổi trước khi ngủ. Sử dụng và trưng bày nhiều hình ảnh và khuyến khích đọc truyện tranh ở trường cơ sở và phổ thông.
- – Tổ chức đọc truyện thường xuyên trong lớp học với nhiều hình thức hấp dẫn, lôi cuốn học sinh.
- – Học sinh tham gia sưu tầm và triển lãm văn bản (trang bìa sách, đoạn văn hay, bài thơ hay, hình ảnh đẹp, vui nhộn, truyện cười…) trong lớp và trao đổi với các lớp khác. Triển lãm trong sân trường hay ở những chỗ đông đảo học sinh lui tới.
- – Tổ chức nghe các chương trình phát thanh thiếu nhi và các hình thức nghe nhìn khác trong lớp.
- – Mời các tác giả nổi tiếng đến đọc tác phẩm, giới thiệu, giao lưu với học sinh.
- – Thỉnh thoảng tổ chức một đêm, một cuối tuần cắm trại đọc sách do nhà trường tổ chức.
- – Mỗi lớp, mỗi trường “phát hiện” một tác giả mới (có thể là một học sinh có sáng tác đặc sắc).
- – Cả lớp, cả trường dành một ngày hay một tuần trong giờ nghỉ cùng đọc một tác phẩm, một tác giả, sau khi học sinh bỏ phiếu lựa chọn trong số những bài đọc thử do chính học sinh giới thiệu.
- – Tổ chức hội chợ sách trong trường với các hoạt động trưng bày, trao đổi sách cũ, mang đến một quyển sách, có quyền chọn và mang về một quyển khác.
Các hoạt động sôi nổi trong Ngày thế giới đọc sách 23-4:
- – Học sinh triển lãm sách đã đọc trong năm, với lời giới thiệu.
- – Thầy cô hoặc các nhân vật văn hóa nổi tiếng đến trường giới thiệu và đọc một số đoạn từ sách mình yêu thích khi còn nhỏ.
- – Sửa sang, trang hoàng, bổ sung thư viện, góc đọc sách… trong trường.
- – Triển lãm và “hội chợ sách”.
- – Học sinh hóa trang thành nhân vật mình yêu thích.
- – “Trò chơi lớn”: đi tìm kho tàng sách hay được giấu kỹ, sau đó cùng đọc và phát thưởng…
- – Xây dựng và không ngừng phát triển thư viện của trường và tủ sách của lớp.
- – Giảm bớt giờ lên lớp để dành thì giờ cho vui chơi, đọc sách, nghe đọc sách, vẽ tranh, làm đồ thủ công, du ngoạn, tổ chức các sinh hoạt tập thể nói trên…
Từ một số kinh nghiệm ở nước Đức như trên, ta thấy:
Văn hóa đọc cần bắt đầu một cách bền bỉở cấp học cơ sở và phổ thông. Để tập thói quen thích đọc, cần bớt những gì phải đọc. Tập thói quen thu thập tư liệu, đọc hết một quyển sách ở cấp tiểu học là tiền đề để có “dũng khí” và sự kiên trì đọc sách chuyên đề và sách kinh điển ở cấp đại học và có thói quen nghiên cứu khoa học. Ngoài ra, nên sớm triển khai các sáng kiến để thành lập các tủ sách gia đình với nhiều quy mô khác nhau, giá rẻ, trang trí đẹp, “khuyến mãi” thuận tiện…
Mặt khác cũng cần thúc đẩy văn hóa đọc bằng những sáng kiến và biện pháp cụ thể, khả thi phù hợp với từng lứa tuổi, với các thành phần và điều kiện sinh hoạt của cộng đồng dân cư. Bên cạnh sách báo in, cần phổ cập rộng rãi hơn nữa internet, sách điện tử, các phương tiện nghe nhìn (CD đọc truyện, đọc sách hay, giảng bài có hoặc không có minh họa…).
Bùi Văn Nam Sơn