Chiến tranh thương mại Mỹ–Trung không chỉ định hình lại dòng chảy sản xuất toàn cầu, mà còn khiến Đông Nam Á bất ngờ trở thành “bến đỗ mới” cho hàng hoá Trung Quốc. Từ TikTok Shop đến livestream bán hàng xuyên biên giới, làn sóng thương mại điện tử giá rẻ đang lan nhanh khắp khu vực. Người tiêu dùng hưởng lợi, nhưng doanh nghiệp nội địa lại gồng mình chống đỡ. Khi một video ngắn có thể thay đổi cả thói quen tiêu dùng lẫn cục diện sản xuất, liệu các chính phủ Đông Nam Á sẽ đứng ở đâu giữa cuộc giằng co quyền lợi này?
Từ chiến tranh thương mại đến cuộc đổ bộ phương Nam
Khi cánh cửa phương Tây khép lại vì chiến tranh thương mại, các nhà máy Trung Quốc không đứng yên. Họ xoay trục nhanh chóng, chọn Đông Nam Á làm “bến đỗ mới” cho làn sóng xuất khẩu.
Thống kê cho thấy, thặng dư thương mại hàng công nghiệp của Trung Quốc đã tăng vọt từ 1.000 tỷ USD (2018) lên hơn 1.800 tỷ USD (2023). Đặc biệt, ASEAN đã vượt Mỹ và EU để trở thành thị trường xuất khẩu số 1 của Trung Quốc trong năm qua.
TikTok Shop – phép màu livestream từ Trung Quốc?
Không chỉ xuất khẩu truyền thống, thương mại điện tử xuyên biên giới đang mở thêm cánh cửa khác. Các ứng dụng như TikTok Shop – một sản phẩm quốc tế hóa từ Douyin của ByteDance – đang đưa hàng giá rẻ Trung Quốc tới tận tay người tiêu dùng Đông Nam Á qua livestream.
Trong quý III/2023, TikTok Shop đã tạo bất ngờ khi doanh số tại ba trong sáu quốc gia Đông Nam Á vượt cả Lazada – nền tảng thương mại điện tử kỳ cựu.
Điểm cộng lớn nhất? Giá rẻ và tốc độ. Một video ngắn có thể khiến người mua “chốt đơn” chỉ sau vài giây – còn người bán tại Thái Lan, Việt Nam hay Indonesia thì… chưa kịp trở tay.
Doanh nghiệp nội địa: đứng giữa “bão livestream”
Trong khi người tiêu dùng hào hứng với những cú deal chớp nhoáng, giới sản xuất nội địa lại đang gồng mình chống đỡ.
Tại Thái Lan – một trung tâm công nghiệp trong khu vực – gần 2.000 nhà máy đóng cửa và hơn 50.000 công nhân mất việc chỉ trong năm 2024. “Làm sao họ sống nổi khi khách hàng có thể liên hệ thẳng tới nhà máy Trung Quốc?”, ông Poom Chotikavan, Giám đốc hãng Taksa Toys ở Bangkok, chia sẻ với The Guardian.
Ông không phải người duy nhất đặt câu hỏi ấy. Nhiều xưởng sản xuất nhỏ đã phá sản khi không thể cạnh tranh về giá và tốc độ với các đối thủ từ bên kia biên giới.
Chính phủ Đông Nam Á: giữ nội lực hay chiều lòng đám đông?
Trước cơn lốc hàng rẻ và xu hướng sính ngoại qua TikTok, các chính phủ trong khu vực rơi vào thế khó.
Nếu siết lại để bảo vệ doanh nghiệp nội địa, họ có nguy cơ đối đầu với tâm lý “mua hàng giá hời” đang lan rộng trong dân chúng. Nhưng nếu buông lỏng, hệ sinh thái sản xuất nội địa sẽ ngày càng teo tóp, kéo theo thất nghiệp và bất ổn xã hội.
Câu hỏi đặt ra: Đông Nam Á sẽ chọn mô hình thương mại điện tử nào – chủ quyền số tự chủ, hay tiếp tục là sân chơi mở cho các nền tảng xuyên biên giới?