Ngày nay, gần như ai trong chúng ta cũng đã từng mở YouTube ít nhất một lần trong ngày – để nghe nhạc, xem tin tức hay đơn giản là giết thời gian. Nhưng có bao giờ ta tự hỏi: làm thế nào một trang web từng suýt phá sản lại có thể thống trị văn hóa nghe nhìn toàn cầu như hiện nay?
Cuốn sách “Hành trình thống trị thế giới của YouTube” (tựa gốc Like, Comment, Subscribe: How YouTube Drives Google’s Dominance and Controls Our Culture) của phóng viên công nghệ Mark Bergen chính là lời giải cho câu hỏi ấy. Tác phẩm được Công ty Văn hóa Sáng tạo Trí Việt – First News phát hành tại Việt Nam, mang đến một cái nhìn toàn diện về cách YouTube vận hành, bành trướng và ảnh hưởng đến đời sống con người hơn hai thập niên qua.
Tác giả Mark Bergen – nhà báo chuyên viết về công nghệ cho Bloomberg News, từng cộng tác với The New York Times, Wall Street Journal, Reuters – đã dành nhiều năm phỏng vấn các nhà sáng lập, kỹ sư, lãnh đạo Google và hàng trăm YouTuber để dựng lại hành trình phi thường ấy. Từ một đoạn video 18 giây quay cảnh đàn voi ở San Diego năm 2005, YouTube đã trở thành đế chế nội dung với hơn 2,5 tỷ người dùng mỗi tháng và hơn một tỷ giờ xem mỗi ngày. Từ chỗ chỉ là công cụ chia sẻ video, YouTube đã làm thay đổi hoàn toàn cách con người giải trí, học tập, kiếm tiền và hình thành danh tiếng trong kỷ nguyên số.
Bergen kể lại rằng, trước khi YouTube ra đời, quyền lực truyền thông nằm trong tay các đài truyền hình và nhà xuất bản. Người xem chỉ tiếp nhận nội dung được chọn sẵn. Sự xuất hiện của YouTube làm đảo lộn mọi trật tự: chỉ cần một chiếc điện thoại và kết nối mạng, bất kỳ ai cũng có thể trở thành nhà sáng tạo nội dung. Những căn phòng ngủ trở thành studio, những người bình thường trở thành người có ảnh hưởng. Ở Việt Nam, những tên tuổi đầu tiên như JVevermind hay FAP TV đã chứng minh một thế hệ “tự làm – tự chiếu” hoàn toàn có thể tạo ra khán giả riêng, không cần kênh truyền hình hay ê-kíp hậu trường.
Nhưng mặt sau của ánh hào quang ấy, như Mark Bergen chỉ ra, là một cỗ máy vận hành dựa trên “thuật toán chú ý”. Mục tiêu của nó đơn giản: giữ người xem ở lại lâu nhất có thể. Và để đạt được điều đó, hệ thống ưu tiên những nội dung gây sốc, kích thích hoặc cực đoan – thứ dễ làm con người tò mò và tranh cãi. Vô tình, YouTube trở thành mảnh đất màu mỡ cho tin giả, thuyết âm mưu, và sự phân cực xã hội.
Tác giả cũng nhắc đến những hệ lụy với trẻ nhỏ – nhóm khán giả tưởng chừng vô hại. Năm 2017, vụ bê bối “Elsagate” khiến hàng triệu phụ huynh bàng hoàng khi phát hiện vô số video gắn mác “dành cho trẻ em” thực chất chứa nội dung bạo lực, gợi dục, được ngụy trang bằng hình ảnh các nhân vật hoạt hình quen thuộc. Hàng loạt thương hiệu rút quảng cáo, YouTube phải gỡ bỏ hàng triệu video, tắt bình luận và siết chặt kiểm duyệt. Tuy nhiên, đến nay, nhiều chuyên gia vẫn cho rằng bài toán về sự an toàn trên nền tảng này chưa thực sự có lời giải.
Không chỉ người xem, ngay cả những người sáng tạo nội dung – những “ngôi sao YouTube” – cũng chịu tổn thương. Sức ép phải luôn mới, luôn hấp dẫn khiến nhiều người kiệt sức. Có người rơi vào trầm cảm, có người chọn rút lui sau hào quang. Như Ingrid Nilsen – nữ vlogger từng nổi tiếng với các video về phong cách sống – thừa nhận cô đã đánh mất khả năng tận hưởng đời thường vì cảm giác “buộc phải chia sẻ mọi thứ”. Câu nói ấy như một lời thú nhận chung của cả thế hệ: ranh giới giữa sống và trình diễn đang trở nên mong manh hơn bao giờ hết.
Song song với sự lan rộng, YouTube cũng đối diện câu hỏi về bản sắc: liệu nó muốn trở thành một phiên bản “Disney của Internet” – an toàn, gọn gàng, dễ kiểm soát; hay giữ mình như một vùng hoang dã tự do, nơi mọi quan điểm đều được cất lên? Mark Bergen gọi đó là “cuộc khủng hoảng danh tính” – bởi chính YouTube cũng đang mắc kẹt giữa hai nửa: một thương hiệu toàn cầu cần lợi nhuận và một nền tảng mở mang tính dân chủ số hiếm hoi còn sót lại.
Với hơn 500 trang, Bergen không chỉ kể lại lịch sử phát triển của YouTube mà còn đặt ra những câu hỏi sâu sắc về quyền lực công nghệ và ảnh hưởng văn hóa trong thời đại dữ liệu. Bằng lối viết giàu thông tin, ông đưa người đọc đi qua cả những thành tựu lẫn mặt tối của nền tảng này – từ phòng ngủ của các YouTuber vô danh cho đến phòng họp của Google, nơi từng dòng mã quyết định điều gì được “phát” và điều gì bị “ẩn”.
“Hành trình thống trị thế giới của YouTube” không chỉ là một cuốn sách về công nghệ, mà còn là bức chân dung của xã hội đương đại – nơi cảm xúc, danh tiếng và tiền bạc được quy đổi qua lượt xem và số phút dừng lại. Và giữa thế giới đó, có lẽ mỗi chúng ta đều đang học cách giữ lại cho mình một “nút tạm dừng” – trước khi nhấn tiếp vào nút “phát” cuộc đời số quá vội vã này.
