Gà lôi trắng – Khi một cánh chim đẹp vẫn là “nguy cấp” dù đã sinh sản trong lồng nuôi

Vụ việc anh Thái Khắc Thành ở Thanh Hóa bị xử lý vì nuôi gà lôi trắng trái phép đã làm “dậy sóng” mạng xã hội suốt nhiều ngày qua. Không ít người đặt câu hỏi: nuôi được rồi, thậm chí sinh sản thành công, sao vẫn gọi là “nguy cấp”?

Trong lớp sương mỏng của vùng núi Pù Hu – cũng chính nơi một số cá thể gà lôi trắng đang được nuôi nhốt hợp pháp – đôi cánh trắng muốt khẽ lay động. Ánh mắt loài chim ấy như chứa cả một mảnh rừng nguyên sinh đã thu hẹp lại chỉ bằng vài ô chuồng lưới. Tiếng kêu ngắn, vọng vào vách núi, rồi mất hút. “Nuôi được không có nghĩa là chúng đã an toàn ngoài tự nhiên,” một chuyên gia môi trường nói, giọng chậm rãi nhưng kiên quyết. Bởi quần thể gà lôi trắng hoang dã hiện chỉ còn dưới 10.000 cá thể, mỗi tiểu quần thể chưa tới 1.000, và môi trường sống của chúng đang bị thu hẹp từng ngày.

Theo Sách Đỏ Việt Nam và Thông tư 27/2025/TT-BNNMT, gà lôi trắng được xếp nhóm IIB – động vật nguy cấp, quý hiếm. Dù việc gây nuôi sinh sản đã thành công ở một số cơ sở, điều đó mới chỉ tạo ra “quần thể dự phòng” chứ chưa giải quyết được nguyên nhân khiến loài này suy giảm: mất sinh cảnh, săn bắt trái phép, thị trường tiêu thụ chim cảnh.

“Bảo tồn không thể chỉ gói gọn trong chuồng trại,” vị chuyên gia nói. “Muốn loài này phục hồi, phải giữ rừng nguyên sinh, bảo vệ hành lang sinh học và giảm áp lực khai thác từ con người.”

Sự khác biệt giữa nhóm IB và IIB không phải ai cũng nắm rõ. Nhóm IB bị nghiêm cấm khai thác và sử dụng mẫu vật khai thác từ tự nhiên vì mục đích thương mại – vi phạm có thể bị phạt tù đến 15 năm (Điều 244 Bộ luật Hình sự). Nhóm IIB cho phép khai thác hạn chế, xử phạt nhẹ hơn (tối đa 12 năm tù theo Điều 234), nhưng vẫn quản lý chặt về nguồn gốc, đăng ký, kiểm dịch.

Kể từ 1/7/2025, người dân muốn nuôi gà lôi trắng phải đáp ứng đủ điều kiện: cơ sở đạt chuẩn, được cấp mã số nuôi, có sổ theo dõi, thủ tục xác nhận bảng kê lâm sản, và chứng minh nguồn gốc hợp pháp. “Một bước sai – nuôi tự phát, mua bán chui – là vi phạm,” đại diện Cục Lâm nghiệp nhấn mạnh.

Gây nuôi hợp pháp có thể là một phần của chiến lược bảo tồn – tạo đàn dự phòng, hỗ trợ nghiên cứu, duy trì nguồn gen. Nhưng nếu hoạt động nuôi chỉ nhằm bán, trưng bày hay khoe “của lạ” trên mạng xã hội, thì nguy cơ biến động vật quý thành món hàng lại càng cao. Khi đó, gây nuôi không giúp loài tồn tại, mà chỉ đẩy nhanh vòng luẩn quẩn: giá trị thương mại – khai thác trái phép – suy giảm quần thể tự nhiên.

Danh mục các loài nguy cấp, quý, hiếm đã được công bố rộng rãi, nhưng thực tế vẫn có người nuôi mà không biết – hoặc cố tình bỏ qua. Trong thời đại mà một cú nhấp chuột có thể tra ra mọi quy định, sự “không biết” khó được coi là lý do để biện minh.

Gà lôi trắng vẫn còn ở Pù Hu, nhưng không ai dám chắc bao lâu nữa chúng còn vang tiếng gọi bạn tình trong rừng. Và câu hỏi vẫn treo lơ lửng: liệu chúng ta đang nuôi để cứu một loài, hay chỉ để giữ một cái tên trong lồng kính?

• Xem thêm: Di sản xuyên biên giới đầu tiên của Việt Nam: Biên giới mới của tư duy bảo tồn